Discussie Opinie 28 november 2022

Zalf voor een nieuwe verwachtingskloof?

De belangen om duurzaamheidsprestaties zo positief mogelijk te verantwoorden zijn groot. Kan de accountant een nieuwe verwachtingskloof voorkomen?

David Boekel

Europa heeft als ambitie uitgesproken dat zij als eerste continent klimaatneutraal wil zijn (EU Green deal). Dit roept op tot actie van alle betrokkenen. Om de realisatie van deze ambitie te kunnen monitoren, is informatie nodig die betrouwbaar is. Via (aankomende) regels zoals de CSRD, de SFDR en de EU Taxonomie wordt invulling gegeven aan die informatiebehoefte. De regels die zijn opgeworpen, vergroten de verplichting van ondernemingen om transparant te zijn over hun prestaties op het gebied van duurzaamheid en hoe duurzaam hun producten en diensten zijn. Dit zorgt voor een informatiestroom over duurzaamheid die breder is dan de financiële informatie die nu nog het toneel domineert.

Deze duurzaamheidsinformatie zal worden gegenereerd door de ondernemingen zelf en zal worden getoetst door een externe partij. De externe accountant wordt gezien als de meest geschikte partij om die informatie te toetsen. Dit lijkt een logische ontwikkeling, omdat de accountant ruime ervaring heeft met het geven van assurance. Zo heeft de accountant al de taak om assurance te geven bij financiële informatie. De gebruikers van financiële informatie (beleggers, financiers, crediteuren en anderen) zijn een groep gebruikers die deskundig mogen worden geacht op het vlak van financiële informatie. In een aantal gevallen hebben zij andere verwachtingen van de prestaties van de accountant, dan de accountant daadwerkelijk waarmaakt. Specifiek op het gebied van het detecteren en mogelijk voorkomen van fraude. Deze discrepantie tussen verwachting en prestatie heeft een eigen term gekregen, de ‘verwachtingskloof’. Al dan niet terecht, deze verwachtingskloof is door de jaren heen duidelijk geworden voor alle partijen en er wordt continu aan gewerkt om deze kloof te verkleinen en te dichten.

Rondom duurzaamheidsinformatie is er echter een ander spanningsveld. Het terrein van verslaggeving rondom duurzaamheid is relatief nieuw en bevat nog veel ruimte voor interpretatie. Ook kun je als organisatie op papier duurzaam zijn, maar de werkelijkheid kan anders zijn. Er zijn namelijk situaties waarbij de informatie kan kloppen, maar het algehele beeld alsnog niet deugt. Zoals een luchtvaart- of oliemaatschappij die claimt duurzaam te zijn, omdat zij dubbelzijdig printen en de plastic rietjes vervangen heeft voor papieren rietjes. Wat wordt straks van de accountant verwacht als sprake is van een dergelijk scheef beeld van de duurzaamheidsprestaties van ondernemingen? 

Een andere factor is de maatschappelijke druk voor ondernemingen om goed te presteren op het gebied van duurzaamheid, die vrij hoog kan zijn. Zo heeft Milieudefensie eerder de 29 grootste vervuilers en de big four aangeschreven om hun verantwoordelijkheid te nemen. Gebruikers van duurzaamheidsinformatie (NGO's, gedupeerden, omwonenden, ketenpartners etc.) zijn daarnaast zeer gedreven, focussen zich op specifieke informatie (CO₂, biodiversiteit, mensenrechten etc.) en hebben op die terreinen op dit moment mogelijk meer diepgaande en technische kennis dan de accountant. Verder spreekt de accountant een taal die gebruikelijk is in de financiële wereld, maar minder bekend in de niet-financiële wereld. Al met al een gevaarlijke cocktail van verschillen, die kan zorgen dat de verwachting die de gebruiker heeft van de prestaties van de accountant afwijkt van wat de accountant daadwerkelijk levert. 

De belangen om duurzaamheidsprestaties zo positief mogelijk te verantwoorden zijn groot, wat kan leiden tot het bewust opzoeken van de grens van de waarheid. Dit bewust misleiden wordt ook wel bestempeld als 'ESG-fraude' of greenwashing. Met een rapportageraamwerk dat nog volwassen moet worden, bestaat er ook een risico op verslaggevingsfraude. Net als bij de financiële verantwoording heeft de accountant ook hier een rol in het verschaffen van assurance bij de duurzaamheidsinformatie in de verantwoording. Maar wat verwacht deze (nieuwe) groep gebruikers van duurzaamheidsinformatie van de accountant? Moet de verantwoording kloppen, of moeten de activiteiten ook nog eens deugen? Heeft de accountant zijn les geleerd en weet die rondom dit nieuwe domein de verwachtingen te managen en/of de verwachte prestaties waar te maken?

Wie heeft er wonderzalf om de kloof te voorkomen, of moeten de pleisters en hechtingen uit de kast worden gehaald om de kloof te dichten?