Nieuws 08 juni 2021

'Accountants leren te weinig van incidenten'

Moet de samenleving incidenten accepteren bij het werk van accountants, of moeten we op zoek naar een foutloze accountant? "Het gaat vooral om de wijze waarop met incidenten wordt omgegaan."

Dat stelde hoogleraar Marcel Pheijffer (Nyenrode) tijdens de zestiende editie van de Busy Season Talks, waarin de rol van de accountant bij fraudes centraal stond. "Ik denk dat we te weinig leren van incidenten, omdat we ze niet durven toe te geven", meende Pheijffer. De grootste stap voorwaarts is verantwoordelijkheid nemen voor incidenten. "Maar dat heeft vooral te maken met geld."

Wat Marc Hogeboom (head of assurance bij KPMG) betreft is elk incident er een teveel, maar moet je fouten kunnen bespreken. "In de praktijk springt er meteen een team juristen op." In zijn optiek is de geheimhouding vaak een barrière; gedeeltelijke opheffing ervan zou kunnen helpen om de accountant soms toch zijn of haar verhaal te laten doen.
Een werkgroep werkt aan een oplossing, waarbij ook gedacht wordt aan een soort onderzoeksraad voor incidenten in de sector, zoals in de luchtvaart. "De maatschappij heeft recht op de goede en minder goede verhalen van de accountant."

In de visie van Pheijffer kan ook worden gekozen voor de in het verleden al gesuggereerde openbaar aanklager voor het accountantsberoep. "Uitgangspunt moet vooral zijn dat er onafhankelijk en eerlijk onderzoek kan worden gedaan, buiten de kantoren om." Hij kwalificeerde de geheimhouding als "een schaamlap die vaak uit de kast wordt getrokken om het eigen handelen te maskeren". Accountants moeten zich daar niet achter willen verschuilen, het staat in de weg bij het leren van fouten.

Fouten erkennen

Arnout van Kempen vond dat je als accountant moet streven naar foutloosheid en incidenten nooit moet willen accepteren, "maar dat wil niet zeggen dat ze niet gebeuren". Als compliance adviseur is hij zelf betrokken bij een "groot mkb-accountantskantoor" dat als harde regel hanteert om fouten te erkennen en op te lossen. Wat hem betreft speelt de geheimhouding eigenlijk vooral als vertrouwelijkheidseis rondom gegevens van de klant. "De VGBA zit niet zo enorm in de weg."

Hogeboom ziet meer meldingen van accountants bij instellingen als het Openbaar Ministerie en de  FIU, maar is bezorgd over de opvolging daarvan. Ook volgens Van Kempen doen OM en FIU niet veel met al die meldingen. "Onbegrijpelijk, gezien de inspanningen die geleverd worden."

Pheijffer deelde een compliment uit voor de deugdelijke forensische rapporten van de grote kantoren met afdelingen voor forensisch onderzoek. "De deskundigheid is dus aanwezig, vraag is wat de controlepraktijk leert van collega's die deskundig zijn op dit terrein." In zijn optiek is wat als incident wordt bestempeld, meestal geen incident. "Vaak geldt dat als de interne controle binnen het kantoor goed had gefunctioneerd, het niet was gebeurd."

In de visie van Hogeboom is de accountant geen opsporingsambtenaar en blijft het bij samenspanning soms moeilijk om fraudes op te sporen. "Een accountantscontrole is geen fraudeonderzoek en dus kent het inherente beperkingen." Wel wordt nu sneller forensische expertise ingezet als er signalen van fraude zijn. Van Kempen benadrukte dat duidelijkheid naar de samenleving van belang is. "Je moet helder verklaren wat je wel en niet kunt. Als we als sector zeggen ‘we kunnen niet beter dan dit’, dan moet je wellicht samen accepteren dat dat zo is."

Niet meer regels

Nog meer regels is niet de oplossing, daar was iedereen het over eens. "Laten we er juist de nodige schrappen", meende Pheijffer. "Het zit niet in meer regels, maar in houding." COS 240 gaat specifiek over de verantwoordelijkheid van de accountant bij fraude, maar zowel hij als Van Kempen benadrukten dat COS 200.5 eigenlijk al genoeg zegt. Die standaard spreekt immers van "een redelijke mate van zekerheid verkrijgen over de vraag of de financiële overzichten als geheel vrij zijn van een afwijking van materieel belang die het gevolg is van fraude of van fouten".

Wendy Groot (PwC) gaf aan momenteel promotieonderzoek te doen naar oorzakenanalyses. "Als je wilt leren van fouten heb je een veilige omgeving nodig, om ervaringen te kunnen delen." Pheijffer stelde dat accountancy weliswaar teamwerk is, maar als er fouten worden gemaakt wordt er veelal maar één persoon op afgerekend bij de tuchtrechter. "Als je de angstcultuur kwijt wilt, moet je de druk niet alleen leggen op degene die de jaarrekening aftekent; het is een gedeelde verantwoordelijkheid van het kantoor."

AFM-bestuurder Hanzo van Beusekom was positief over de toegenomen aandacht voor fraude en continuïteit bij de grote accountantskantoren. Ook de AFM kan wat hem betreft een veilige omgeving bieden om te leren van fouten. De accountant is naar eigen zeggen geen opsporingsambtenaar, "maar mag de maatschappij niet verwachten dat je voor een deel die hoed wel opzet?".

Volgens Hogeboom is die rol bij grotere opdrachten inmiddels vaak al "ingebakken" in de controleopdracht, maar "het kan altijd beter en meer". Gesprekleider Aleks Kayhan zag ook dat de accountant aan het opschuiven is rondom fraude. "Het is anders dan twintig jaar geleden."

Boem

Tijdens de afterparty, waarin de discussie steeds vaker wordt voortgezet en "de democratie gaat regeren", werd opnieuw duidelijk dat fraude een thema is waar het beroep nog lang niet over uitgepraat is. Hogeboom benadrukte het belang van de discussie en wil graag stappen zetten rondom de vertrouwelijkheid.

Van Beusekom had zorg over het uit de pas lopen van het beroep met de maatschappelijke verwachtingen. "Als dat te ver gaat, komt er een grote 'boem'." Tegelijk is Nederland internationaal gezien een voorloper als het gaat over het denken over fraude en wat betreft de kwaliteit van de beroepsuitoefening. 

Wat Arjan Brouwer (PwC/VU) betreft moet de accountant meer kennis verwerven op het terrein van fraude, maar zal de specialist altijd beter blijven dan de generalist. Belangrijk is om de controle zo in te richten dat je specialisten op de juiste plek kunt inzetten. Wat hem betreft heeft de accountant "geen enkel belang om bij fraude de andere kant op te kijken, maar we zien het soms niet".

Binnen de financiële keten moeten we elkaar helpen om signalen te zien, aldus Brouwer, "dan komen we volgens mij ergens". Over geheimhouding moet meer gezegd en geschreven worden, vond ook hij. "Het is van de zotte dat je het niet tegen een gemeente kunt zeggen, als hun ambtenaren door een bouwbedrijf worden omgekocht."

Hakan Koçak gaf aan de Busy Season Talks een plek te willen geven op het community platform van de NBA en riep de deelnemers op om mee te doen. Toen was 'tekenend accountant' Ferry Timp alweer klaar met zijn visuele weergave van het gesprek.

Editie 17: de blik van buiten

Op 8 juni ontvangen hosts Wendy Groot en Arif Dursun in de zeventiende editie van de Busy Season Talks als sprekers Kağan Köktaş, head of Integrated External Reporting bij de Volksbank, en interim bestuurder en kandidaat NBA-bestuurslid Christel Deckers. De blik van buiten staat centraal in deze editie. Aanvang 20.00 uur op Clubhouse.

Op 1 juli sluit de reeks gesprekken af met een online seizoensfinale in een echte 'huiskamer setting', die wordt georganiseerd in samenwerking met de NBA. Arif Dursun en Hakan Koçak ontvangen die avond, samen met hun vaste sidekicks Aleks Kayhan en Arnout van Kempen, een aantal gasten. Aanmelden kan via nba.nl.