Opinie

Is Heineken een criminele organisatie?

Je kan tien, twintig jaar consistent hetzelfde vertellen, en toch van mensen te horen krijgen dat je je standpunt 180 graden gedraaid hebt.

Het is één van die bijzondere ervaringen met de werking van de menselijke geest, die je kan opdoen als je een mening hebt die niet past in de denkkaders van je luisteraars of lezers. Het doet me denken aan een uitspraak van Gerard Reve: schrijvers houden te weinig rekening met de zwaartekracht. Om een idee van je hoofd op papier te krijgen hoef je weinig moeite te doen. Maar je lezer moet dat idee vanaf het papier weer terug omhoog krijgen in zijn hoofd. Dan werkt de zwaartekracht tegen.

Toen ik nog maar net was begonnen aan de NIVRA-studie (Nyenrode was nog niet in beeld), maakte ik kennis met Brenda Westra. Het was de tijd dat NIVRA en NOvAA probeerden te fuseren, de club rond Blokdijk dat probeerde te voorkomen en Brenda duidelijk probeerde te maken dat er een derde weg was. Een weg die is gebaseerd op de erkenning dat de wettelijke regeling van het beroep rampzalig heeft uitgepakt voor het beroep. Ik was overtuigd en ik blijf overtuigd. Intussen blijft het beroep vrij massaal beweren zich te richten naar Limperg en zich gedragen naar de Rotterdamse school.

Met dank aan Marcel Pheijffer cum suis heb ik nu ook het idioom om dat aan te duiden: Wicked Problems.

Het wicked problem hier is, naar mijn overtuiging, dat de wijze waarop het accountantsberoep feitelijk functioneert en de wijze waarop over dit beroep wordt gesproken in collegezalen, NBA-burelen, maar ook accountantskantoren, op belangrijke punten van elkaar verschillen. Het is alsof vanuit het ene universum wordt gesproken, terwijl vanuit een ander universum wordt gehandeld. En dan krijg je ongelukken.

Om een vergelijking te maken: tegenwoordig vinden we het, zeker in ons deel van de wereld, volkomen normaal dat mensen drugs gebruiken. Of dat nu een Somaliër is die qat kauwt, of een hipster die paddenstoelen eet, of een brave huisvader die een biertje drinkt. Allemaal drugs, allemaal ongezond, allemaal met negatieve effecten op gedrag en reactievermogen. Maar allemaal volkomen normaal en geaccepteerd. We zien dat terug in de wijze waarop we bijvoorbeeld met bierconsumptie omgaan. We zijn eigenlijk best trots op Heineken, een beursgenoteerde producent en leverancier van de drug alcohol. Natuurlijk reguleren we een beetje, vooral door via overheidscampagnes aandacht te vragen voor negatieve effecten van alcohol. We verbieden de consumptie in combinatie met autorijden, en we maken het voor jongeren een beetje lastig om bier te kopen. Maar we doen niet alsof Heineken een criminele organisatie is.

Toch is het nog maar een eeuw geleden dat Amerikaanse politici zagen dat armoede een groot probleem was en dat armoede en alcoholisme vaak samen gingen. En daaruit de logische conclusie trokken dat alcoholverkoop verboden moest worden. De prohibition was logisch, paste prima in de absolute waarheden van die tijd en faalde jammerlijk. In tegendeel, de drooglegging zorgde voor bloei van grenscafés in Canada en Mexico en van de thuisstook. Maar bovenal zorgde de drooglegging voor de opkomst van Al Capone en de georganiseerde misdaad.

Ziedaar het wicked problem van die tijd. Niet het verdienmodel van de maffia, niet de matige kwaliteit van de whiskey en niet het gebrek aan (nogal gewelddadig) toezicht door de politie. Nee, het echte wicked problem: de weigering te aanvaarden dat mensen nu eenmaal drugsgebruikers zijn, en het vanuit volstrekt theoretisch perspectief trachten de werkelijkheid te vormen naar een utopische schijn-waarheid, die voor onbediscussieerbare waarheid wordt aangezien.

Het echte wicked problem in  de accountancy is, zo meen ik al sinds Brenda Westra me daar een jaar of twintig geleden op wees, de wettelijke regeling van het beroep. Wie eenmaal de titelbescherming heeft en de controleplicht, lokt vervolgens stevig toezicht uit. Niet omdat accountants niet deugen, maar omdat de institutionalisering van het beroep niet deugt.

Heb ik bewijs daarvoor? Toch wel iets.

Waarom horen we nooit iets over de wicked problems in de samenstel- en adviespraktijk van het accountantsberoep? Vergis u niet, dit is een groot deel van het werk van accountants en er gaat ook genoeg fout. De tuchtrechter spreekt zich veel vaker uit over het nauwelijks gereguleerde deel van het beroep dan over de wettelijke controlepraktijk. En toch geen 53 maatregelen voor dat deel van de sector, geen zware onafhankelijke toezichthouder en geen dramatische artikelen in de krant.

Is het maatschappelijk belang van de samenstel- en adviespraktijk dan misschien minder groot? Dat lijkt me niet. Financiers blijken in de praktijk grote waarde te hechten aan het feit dat een accountant bij een onderneming betrokken is, rechters varen graag op het oordeel van accountants. En hoe hard de concurrentie ook moge zijn, accountants weten zich kennelijk heel aardig staande te houden met hun objectiviteit, deskundigheid en de facto onafhankelijkheid.

Wat is het grote verschil tussen een accountant die wettelijke controles doet en een openbaar accountant die dat niet doet? De controleplicht. De utopische 'waarheden' die daar aan gekoppeld zijn. Het waanidee dat accountants 'het maatschappelijk verkeer' als klant zouden moeten zien.

In 1933, pakweg tien jaar na invoering van de drooglegging, zag Franklin D. Roosevelt in dat die drooglegging enorme schade had gebracht, de maffia groot had gemaakt en totaal niet het beoogde effect had gehad. Hij schafte de drooglegging af.

Ik denk niet dat ik het ga meemaken, maar toch heb ik hoop. Tenslotte is Brenda Westra er al twintig jaar geleden over begonnen, dus enige tijd heeft de sector wel gehad. Stop met de onzalige wettelijke regulering van iets dat prima door de markt kan worden gereguleerd. Controleurs, leer van uw samenstellende en adviserende collega's. Herontdek de geschiedenis van uw beroep en richt het opnieuw in! 

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Arnout van Kempen di CCO CISA is Senior manager Risk & Compliance bij Baker Tilly. Hij schrijft op persoonlijke titel. Hij is lid van de Commissie Financiƫle verslaggeving & Accountancy van de AFM en lid van de signaleringsraad van de NBA. Daarnaast is hij diaken van het bisdom 's-Hertogenbosch.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.