Opinie

Bestuurders ontspringen de dans

Een onderneming kan niet worden gestraft door deze gevangen te zetten. Bestuurders van een onderneming wel, maar dat gebeurt (te) weinig. Het fascineert mij mateloos waarom. Gelukkig deel ik dat met anderen.

Mark Hornman schreef recent een proefschrift met als titel 'De strafrechtelijke aansprakelijkheid van leidinggevenden van ondernemingen'. Daarin beschrijft hij dat organisaties steeds omvangrijker en complexer worden. Met als consequentie dat steeds meer personen op enigerlei wijze verantwoordelijkheid dragen voor het handelen van de onderneming.

Hornman bespreekt in navolging van zijn promotor Mark Bovens de 'paradox van de gedeelde aansprakelijkheid', een aanduiding voor het 'asymmetrische gegeven dat met het talrijker worden van het aantal vermeende verantwoordelijken ieders individuele verantwoordelijkheid in meer dan evenredige zin terugloopt, net zoals de kans om een van hen daar nog met succes op te kunnen aanspreken'. De promovendus noemt dat 'vanzelfsprekend onwenselijk'.

In feite beschrijft Hornman dat leidinggevenden in concrete situaties weliswaar over (formele) zeggenschap ten aanzien van het organisatiehandelen beschikken, maar dat het hen ontbreekt aan concrete kennis aangaande het feitelijk handelen. De introductie van een zorgplichtsbepaling vormt volgens Horn­man de oplossing voor dit probleem. Een zorgplicht die voort zou moeten komen uit de ‘voorzienbaarheid’ van de gevolgen van een bepaald handelen.

Indien we de theorie van Hornman concreet maken komen we bijvoorbeelden uit bij de logica dat een onderneming, die zaken doet in of met organisaties in een land dat hoog op de lijst van corrupte landen staat, kwetsbaar is om zelf in aanraking met corruptie te komen. Van bestuurders mag dan verhoogde dijkbewaking worden verwacht. Een ander voorbeeld betreft een organisatie waarbij de administratieve organisatie en interne beheersing niet op orde zijn, bijvoorbeeld op het terrein van informatieveiligheid. Een bestuurder die daarover een waarschuwing van bijvoorbeeld de accountant ontvangt en vervolgens nalaat oplossingsgericht te handelen, schendt zijn zorgplicht.

Voorts noem ik, in navolging van Hornman, het voorbeeld van een organisatie met een divisiestructuur waarbij de ceo en cfo op afstand staan en vanuit een helikopterblik vooral op output en resultaten van de divisies sturen. Bij de zorgplicht past dan aansturing op basis van beheersing van een adequate informatie-infrastructuur, die de topleiding de juiste informatie aanreikt om beslissingen te nemen en waar nodig in te grijpen. Hornman introduceert hier het begrip ‘verantwoorde autonomie’.

Dat bestuurders vaak aan straf ontkomen is voor velen niet te verteren. 'Klassejustitie', horen we dan al snel. Nog erger is het indien zowel bestuurders als onderneming na gebleken strafrechtelijk handelen de dans ontspringen. Zoals in de Verenigde Staten het geval was in de kwestie rond bank HBSC. In een recent rapport Too big to jail van het Amerikaans Congres, wordt uit de doeken gedaan op welke wijze de bank er - na betaling van een aanzienlijke boete - zonder strafrechtelijke vervolging vanaf is gekomen na overtreding van sanctiebepalingen en betrokkenheid bij witwassen van miljarden van Mexicaanse drugskartels.

Opvallend in het rapport is dat de discussie alleen draait om het al dan niet vervolgen van de bank, natuurlijke personen komen niet in beeld. Maar ook de bank zelf is niet vervolgd, ondanks adviezen binnen de justitieorganisatie om dat wel te doen. Op het hoogste niveau beargumenteerde justitie dat strafrechtelijke vervolging grote gevolgen zou kunnen hebben: intrekking van de bankvergunning in de VS van een bank die in dat land en wereldwijd een belangrijke speler is. De angst voor disruptie in de financiële sector is na de val van Lehman Brothers kennelijk groter dan het belang van het afgeven van een signaal aan en het reinigen van de financiële sector.

Zowel in het proefschrift van Hornman als in het rapport van het Amerikaans Congres klinkt een sterke mate van morele verontwaardiging door. Klassejustitie roept afschuw op. Maar het is er nog steeds. Edwin Sutherland - die het onderwerp witteboordencriminaliteit introduceerde - ten spijt.

Deze opinie is geplaatst in het FD van 21 juli 2016.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Marcel Pheijffer (1967) is hoogleraar Forensische Accountancy aan de universiteiten Nyenrode en Leiden.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.