Opinie 09 augustus 2016

''Dubbele pet' hoogleraar moet kunnen'

De Panamapapers hebben in de financiële wereld veel terechte en onterechte deining veroorzaakt. Ook schoten allerlei verwijten heen en weer. Beelden en emoties worden vaak gemakkelijker aanvaard dan feiten en zakelijke argumenten.

Opmerkelijk was de nogal stevig aangezette beschuldiging van Oxfam Novib in het rapport 'Nederland belastingparadijs - Leuker kunnen we het niet maken, wel eerlijker'. Daarin wordt het gebrek aan onafhankelijkheid van de fiscale wetenschap op de korrel genomen en geageerd tegen de veronderstelde ongewenste belangenverstrengeling bij hoogleraren.

Laat ik voorop stellen dat het prima is dat Oxfam Novib de fiscale wetenschappelijke onafhankelijkheid kritisch toetst. Esmé Berkhout, woordvoerster van Oxfam Novib, stelt dat de verwevenheid tussen belastingadvieskantoren, wetenschap en politiek zó groot is, dat het vrijwel onmogelijk is een scheidslijn te trekken tussen inhoudelijk vaktechnisch advies en gekleurd advies in het belang van een specifiek deel van de samenleving. Via universitaire posities zouden partners van belastingadvieskantoren invloed hebben op de wijze waarop studenten leren over belastingen, welke onderwerpen zij wel en niet onderwezen krijgen en hoe zij hun analyse en mening over belasting vormen. Die veronderstellingen worden vervolgens naadloos ingepast in het opgeroepen beeld van voortdurende samenspanning tussen multinationals, belastingadvieskantoren en fiscale wetenschap ten koste van ontwikkelingslanden die daardoor miljarden zouden mislopen.

Haar oproep tot transparantie spreekt mij aan. Nevenfuncties moeten op de website van de universiteit worden gemeld. Maar de ongenuanceerde aantijging aan het adres van fiscale hoogleraren 'mett dubbele petten' acht ik overtrokken. Ter wille van het publieke domein is het juist gewenst hun expertise te mobiliseren via onderwijs, onderzoek en maatschappelijk debat en niet weg te zetten in een maatschappelijk verdomhoekje. Dat we daarbij maximale transparantie in acht moeten nemen, is evident. Dat vinden de aangesproken fiscale hoogleraren trouwens ook. Bovendien moeten de universitaire bestuurders de wetenschappelijke onafhankelijkheid nauwgezet bewaken. De door Oxfam Novib gesuggereerde 'fiscale indoctrinatie' miskent echter het intelligentieniveau van de universitaire studenten en de diversiteit binnen het onderwijsaanbod. Wie weet trouwens precies aan te geven wat in een gedragwetenschap tot 'onafhankelijkheid' voert? Moet de wetenschapper zich daarvoor isoleren in de ivoren toren van de wetenschap? En welke mate van onthechting is vereist?

De aantijgingen van Oxfam Novib hebben uiteraard tot Kamervragen geleid. De Tweede Kamerleden Van Dijk en Merkies (SP) hebben de staatssecretaris van Financiën naar zijn mening gevraagd over de gestelde belangenverstrengeling van belastinghoogleraren. Zijn antwoord is duidelijk. Hij vindt het vanuit het oogpunt van kenniscirculatie wenselijk dat hoogleraren nevenfuncties hebben bij advocaten- of accountantskantoren. Dat zorgt ervoor dat onderwijs wordt gegeven door mensen met praktijkervaring en dat vragen uit de praktijk hun weg vinden naar de wetenschap. Volgens hem is het risico van belangenverstrengeling nooit helemaal uit te sluiten, maar zijn er genoeg voorzieningen in het systeem om er voor te zorgen dat hoogleraren hun onafhankelijkheid behouden.

Ik deel de mening van de staatssecretaris. De dynamiek binnen het fiscale werkveld is niet gediend met een verkrampt hokjesdenken. Verschillende petten kunnen extra mogelijkheden bieden tot creatieve oplossingen te komen. Ik ben voorstander van een permanente en intensieve dialoog tussen maatschappij en wetenschap. Daar kunnen beide segmenten veel garen bij spinnen. Politici kunnen daardoor beschikken over een grotere expertise, betere beleidsafwegingen maken en hun controlerende taak inhoudelijk versterken. Wetenschappers zullen daardoor beter beseffen dat zij niet de wijsheid in pacht hebben, maar dat - zeker in de fiscaliteit - vaak niet de technische aspecten doorslaggevend zijn, maar de maatschappelijke. Die dialoog kan verrijkend zijn, zekere wanneer beide gesprekspartners elkaar durven aanspreken op hun verantwoordelijkheid en integriteit.

Deze opinie is geplaatst in het FD van 9 augustus 2016.