Opinie 03 mei 2017

Rechtvaardigheid is business!

Het antwoord op onbetrouwbaarheid is al eeuwenoud: handelen vanuit deugden. Een inleiding op de deugdenethiek werd al eens gegeven door prof. dr. Andreas Kinneging, tijdens de Accountantsdag 2011. Bij het handelen vanuit de deugden moet de accountant de rechtvaardige behandeling van mensen als centrale ambitie stellen. In deze bijdrage ga ik in op de deugd 'rechtvaardigheid'. Andere deugden, zoals 'voorzichtigheid', 'moed' en 'zelfbeheersing', werk ik uit in volgende opinies.

Accountants hebben de ambitie om in 2030 nog steeds een relevant beroep te zijn. Kan dat worden bereikt? Zeker weten, maar alleen als het uitgangspunt is dat controle gaat om 'recht doen aan belangen van mensen'. Als het gaat om geld en schaarse middelen zijn mensen immers niet altijd te vertrouwen.

De onbetrouwbaarheid van mensen wordt zeker niet minder in een complexe, gedigitaliseerde wereld met 'gechipte' accountants, bitcoins en blockchains. Integendeel, onbetrouwbare mensen maken graag gebruik van complexiteit om financieel onrecht te doen aan anderen.

Het onrecht in geval van jaarrekeningen bij bedrijven komt in essentie voort uit tegengestelde geldelijke belangen van mensen: crediteurenbescherming versus uitkering van dividend, versus bedrijfswaardebepaling, versus compensatie van management en personeel. Hoe kan deze mensen recht worden gedaan?

De eerste vraag die gesteld moet worden, is welke mensen betrokken zijn en welke (tegengestelde) belangen zij hebben in de controle. De logische stap hierbij is het gesprek aan te gaan met de belanghebbenden. Wat is ieders behoefte? Hoe kan hen recht worden gedaan?

In de huidige praktijk is er de sociale conventie dat de belangen van de gebruikers de facto gelijk gesteld worden aan de belangen van 'investeerders'. Oftewel: een one-size-fits-all benadering. De rechtvaardige behandeling vereist echter een geheel andere houding: verbinding zoeken tussen belanghebbenden en accountants, ook als het aantal belanghebbenden groot is! Gezien en gehoord worden is heel belangrijk voor mensen en is mijns inziens een belangrijke stap tot herstel van vertrouwen.

De tweede vraag is hoe de accountant per situatie een rechtvaardige afweging maakt wiens (vaak tegengestelde) belangen op welke wijze onderdeel moeten zijn van de controle. Accountants zullen moeten nadenken over wat een dergelijke rechtvaardige afweging inhoudt. Democratisering van de controle zal waarschijnlijk een gevolg zijn. Bovendien zal de accountant zich moeten afvragen of de huidige controleaanpak en methodologie wel geschikt zijn om tegemoet te komen aan de behoeften van gebruikers. De controleverklaringen nieuwe stijl staan immers bol van de disclaimers, juist op onderdelen waar veel onrecht geschiedt: fraude en onbetrouwbare schattingen.

De eerste stap naar herstel van vertrouwen is om de individuele belanghebbenden van de jaarrekening weer als mensen recht te doen: hun belangen zijn niet gelijk en daar ligt de toekomst van het beroep. Ook al worden allerlei juridische constructen gebruikt waarin economische activiteiten worden uitgevoerd (zoals BV's en NV's), de controle wordt uitgevoerd ten behoeve van mensen! En ieder mens wil rechtvaardig behandeld worden. Rechtvaardigheid bevorderen, dáár ligt dus de toekomst van het accountantsberoep: een bestendige business zolang de onbetrouwbaarheid van mensen voortduurt.