Irene Kramer

"Even m'n momentje pakken, hoor", verontschuldigt De Vries zich lachend, genietend de volle zaal rondkijkend. Het cortège van bijna veertig professoren is net neergestreken en rector magnificus prof. dr. Barbara Majoor RA opende de academische plechtigheid. "De controle is meer dan een proces, het is een kans om een organisatie te begrijpen", vat Majoor kernachtig de kijk van de nieuwe hoogleraar Behavioural audit, assurance & control samen.

Wetenschap én praktijk

Met haar leerstoel wil De Vries een beweging aanjagen: van de illusie van volledige beheersing door procedures en systemen, naar een bredere blik op het vakgebied met meer aandacht voor menselijk gedrag en cultuur. Ze belooft dat haar oratie wetenschappelijk, praktisch én toegankelijk zal zijn.

Naast onderzoek doen en onderwijs geven aan de universiteit, heeft De Vries haar eigen adviespraktijk. Ook was zij - benoemd door de minister van Financiën - lid van de Commissie toekomst accountancysector en daaropvolgend kwartiermaker. "Ik zie mijn werk niet meer als óf wetenschappelijk óf praktijkgericht, maar als een voortdurende wisselwerking tussen beide."

Watermeloen

Met drie hoofdboodschappen en aansprekende voorbeelden uit die praktijk, houdt De Vries haar publiek bij de les. De bekende paarse krokodil komt langs, "waar we zo gefocust zijn op het proces, maar uit het oog verloren zijn waarvoor we er zitten. Denk aan een accountant met een perfect controledossier, maar die signalen van fraude over het hoofd zag." En de olifantenpaadjes: "Informele routes die we vinden om te doen wat nodig is. Wat begint als een uitzondering, wordt zo soms de norm. En toch blijven we enorm in het proces geloven en denken we met een extra hekje (regel) zo'n paadje af te sluiten."

'Alleen maar groene rapportages zijn een signaal dat er iets speelt onder de oppervlakte.'

"Soms is een groene rapportage juist een rode vlag", zegt De Vries en ze gebruikt daarbij het beeld van de watermeloen. "Op papier, in de stoplichtmethode, is alles groen en oké, maar van binnen is het rood. Maar een rode rapportage geeft gedoe, extra werk, gezichtsverlies en wordt gezien als falen in plaats van een kans om te leren." Later benadrukt ze deze boodschap nog een keer voor bestuurders: "Alleen maar groene rapportages zijn een signaal dat er iets speelt onder de oppervlakte."

Voorprogramma

"Misschien is dit een moeilijke boodschap voor accountants, maar u weet ondertussen dat een goed proces geen garantie is voor een goede uitkomst, toch?" Die vraag stelt boardroom advisor en commissaris Femke de Vries in de opening van het symposium voorafgaand aan Marlies de Vries' oratie. Met binge-waardige kijktips op verschillende streamingdiensten, illustreert zij waardoor gedrag in organisaties wordt beïnvloed en wat blinde vlekken zijn. Van de financiële prikkels in Dopesick tot het teloorgaan van de veiligheidscultuur in Downfall: The Case Against Boeing. "Eén tip uit die laatste: Aandacht besteden aan wat je omgeving je vertelt. Al die signalen zijn een mogelijkheid om een ongeluk te voorkomen."

"Van kwartiermaker, naar kwartiermakker", zo omschrijft Marlies de Vries Chris Fonteijn. Een panel onder zijn leiding maakt het 'voorprogramma' compleet. Toehoorder Arthur Jager, net als dagvoorzitter Leo Veldhuizen onder andere host bij BusySeasonTalks, omschrijft het panel treffend: "Kris Douma (voorzitter NBA) maakt de regels, Mariska van de Luur (head of assurance KPMG) voert ze uit, Hanzo van Beusekom (bestuurder AFM) houdt er toezicht op en Lineke Sneller (hoogleraar digitalization & AI en commissaris) leidt accountants erin op."

Alle grote onderwerpen uit het eindrapport Druk & tegendruk van de Kwartiermakers toekomst accountancysector komen langs en meer: blijvend werken aan cultuur, de snelheid van verandering, het collectief geheugen als het gaat om reviews, innovatie en AI, de aantrekkelijkheid van het beroep, het beroepsprofiel en ook private equity. "Geen checklist, maar om de sector met energie verder te brengen", zegt De Vries over de bedoeling van hun eindrapport.

Toegift

Tot slot, richting het einde van de middag: "Uiteindelijk gaat deze oratie niet alleen over processen of structuren, maar over mensen. Over hoe we samenwerken, besluiten nemen, twijfelen en handelen. En over hoe we daarin ruimte maken voor integriteit, vakmanschap en menselijk gedrag." Zo sluit de hoogleraar haar inaugurele rede af. "Want de mens is geen machine. Ik heb gezegd."

Vlak voor het einde verrast De Vries het publiek door een klein pianootje te pakken - net als in het tv-programma Even tot hier - en haar oratie samen te vatten in "een heel simpel liedje over een best wel ingewikkeld onderwerp"; zingend en éénmalig. Naast dat het de oratie zoals beloofd toegankelijk maakt, maakt het die ook persoonlijk. "Langs de ruggengraat met een lach en een traan", noemt ze dat een dag later op LinkedIn.

'Uiteindelijk gaat deze oratie niet alleen over processen of structuren, maar over mensen.'

Come as you are

Als schrijver over academische plechtigheden en oraties van accountants die hoogleraar worden, valt mij iets op: meer nadrukkelijke aandacht in de wetenschap voor de accountant als mens. Vorig jaar stelde Guido Klüth in zijn oratie: "Accountants, het zijn soms net mensen." Nu stelt Marlies de Vries "De mens is geen machine." Mijn extrapolatie: De accountant is geen machine.

"Bijna had ik gekozen voor de unplugged versie van Nirvana's Come as you are, voor de binnenkomst bij deze bijeenkomst, maar dat durfde ik toch niet." Uiteindelijk klinkt er dus andere muziek, maar De Vries' boodschap is duidelijk. Het gaat haar om authenticiteit en dat er ruimte is om te laten zien wie je bent, ook binnen het accountantsberoep. Als het cortège de zaal verlaat op muziek van The Scene, is iedereen toch even van de wereld.

De inaugurele rede van Marlies de Vries 'De mens is geen machine; over de impact van menselijk gedrag op de integere en beheerste bedrijfsvoering' is in zijn geheel te lezen.