Nieuws 20 juni 2023

Hoge winstmarges leveranciers bij inkoop mondkapjes ‘ethisch onverantwoord’

De hoge winstmarges van sommige leveranciers bij de levering van persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals mondkapjes, in het begin van de coronapandemie waren ethisch onverantwoord. Daarbij ging het niet alleen om de ‘mondkapjesdeal’ met het bedrijf van Sywert van Lienden.

Dat meldt minister Conny Helder van Langdurige Zorg en Sport aan de Tweede Kamer, in een brief bij enkele deelrapporten van het onderzoek naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm). Die rapporten gaan niet alleen over de omstreden mondkapjesdeal tussen Sywert van Lienden en VWS, maar betreffen ook onderzoeken naar de inkoop bij andere aanbieders.

Puinhoop

Tussen januari 2020 en juni 2021 werd voor bijna 1,4 miljard euro aan beschermingsmiddelen ingekocht door VWS en het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), bij in totaal 106 leveranciers. De inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen was in die periode een puinhoop, blijkt uit de brief van minister Helder.

Naar de prijs van verschillende leveranciers werd niet gekeken en hun winst was als criterium voor het ministerie van VWS en het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) op dat moment "niet relevant", aldus de minister. “Kopen, kopen, kopen” was destijds het credo, maar daarbij zijn door leveranciers "onwenselijk" hoge winstmarges behaald.

Helder vindt dat ethisch onverantwoord."De manier waarop sommige leveranciers en hierbij betrokken personen hebben gehandeld vind ik niet passen bij de omstandigheden van dat moment. Individuele belangen speelden daarbij een rol", schrijft de minister.

Tijdsgewricht

VWS en het LCH lagen regelmatig met elkaar in de clinch over de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen. Uit het onderzoek blijkt dat de vereiste controles op kwaliteit van het product en de kredietwaardigheid van de aanbieder vaak niet werden uitgevoerd. Minister Helder stelt in de brief dat de inkoop van pbm wel gezien moet worden “in het tijdsgewricht van dat moment”, bij het begin van de coronacrisis in het voorjaar van 2020.

De minister heeft de deelrapporten aan het Openbaar Ministerie (OM) overgedragen. Zij wil weten of er in de honderden onderzochte transacties sprake is van strafrechtelijk verwijtbaar handelen.

Landsadvocaat

De landsadvocaat bekijkt of de Staat een civiele procedure tegen het bedrijf van Van Lienden (Relief Goods Alliance, RGA) kan aanspannen. Van Lienden en zijn zakenpartners verdienden zo'n dertig miljoen euro aan een mondkapjesdeal waarmee honderd miljoen euro was gemoeid. Dat terwijl Van Lienden stelde zonder winstoogmerk te werken.

Helder wil dat de door de Staat geleden schade bij de deal met Van Lienden wordt teruggevorderd. Het OM is daarnaast bezig met een strafrechtelijk onderzoek tegen Van Lienden en zijn zakenpartners.

Bunzl en Lasaulec

Daarnaast bereidt de landsadvocaat op verzoek van VWS een rechtszaak voor tegen de Britse groothandel Bunzl. Dat bedrijf wist rondom de inkoop van materialen heimelijk commissies te bedingen ter waarde van ongeveer twee miljoen euro, terwijl medewerkers van Bunzl ook bij het LCH werkten.

Bij de stukken die minister Helder aan de Kamer stuurt, zit ook een onderzoeksrapport van Grant Thornton uit augustus 2021 naar de ‘Bunzl-casus’. Tijdens een accountantscontrole kwamen er destijds al signalen naar boven dat er een heimelijke commissieafspraak in het spel was.

Opmerkelijk is dat ook het ministerie van Defensie destijds onderhandelde met aanbieder Lasaulec, een bedrijf van Ferrari-dealer Frits Kroymans, over de inkoop van beschermingsmiddelen. Uit het onderzoek blijkt dat Defensie twee keer een extra opslag op de inkoopprijs aan deze aanbieder heeft aangeboden. Defensie heeft dat niet aan het LCH gemeld. Minister Helder is in de brief aan de Kamer ook kritisch over de winstmarges die Lasaulec behaalde.

Kosten onderzoek

De onderzoeken van Deloitte Forensic & Dispute Services en van EBBEN Partners hebben tot en met april 2023 bijna 10,5 miljoen euro gekost. Deloitte heeft daarvan ruim 9,5 miljoen euro, exclusief btw, in rekening gebracht. EBBEN heeft exclusief btw 974.000 euro gefactureerd.

Deelrapporten onderzoek inkoop persoonlijke beschermingsmiddelen