Lieuwe Koopmans

In mei zat het er op voor Hans Leenaars (63). Na een lange bestuurscarrière in de financiële sector, waarvan de laatste dertien jaar bij BNG, gaat hij met pensioen. Als bestuurder maakte hij de ingrijpende gebeurtenissen in de bankwereld in het afgelopen decennium van nabij mee. Vanuit accountantsperspectief wijst hij in dit verband meteen op de complexiteit van de sector, die gepaard gaat met meer risico's. Dit vindt volgens hem zijn oorsprong in de deregulering van de financiële markten in de jaren negentig, gevolgd door een stormachtige groei van het internationale kapitaalverkeer. Bekende voorbeelden zijn het securitiseren van leningen en de opkomst van financiële instrumenten zoals derivaten.

'BNG is het slachtoffer van een tamelijk starre one-size-fits-all-benadering van politiek en toezichthouders.'

Grote risico's

Deze complexiteit vraagt veel van accountants. "Wil je als accountant betrokken zijn bij de controle op een bank, dan moet je echt een volledig begrip hebben van de producten, de regelgeving en de risico’s", stelt Leenaars. "En dat is niet eenvoudig, het kost wel een paar jaar pure specialisatie voordat je grip op de materie krijgt. Je moet financiële instrumenten kunnen waarderen, kunnen werken met statistische maatstaven als value at risk en je zeer bewust zijn van de zogeheten staartrisico's, risico's die zich volgens de statistieken maar zelden voordoen maar een bank in grote problemen kunnen brengen."

Een van de grootse risico's ligt volgens Leenaars in het samenspel van hedge accounting (IAS 39) en de waardering van derivaten. "Vooral bij zeer ongewone marktomstandigheden of wanneer de markt niet goed functioneert, kunnen de risico’s omvangrijk zijn voor banken."

'Opvallend is dat accountants nog steeds de focus leggen op gegevensgerichte controle.'

ICT-controle

Een andere belangrijke ontwikkeling in de financiële sector is de groeiende rol van ICT. Bij bijna alle typen diensten, bij het ontwikkelen van innovatieve financiële producten en bij de interne informatievoorziening speelt ICT een sleutelrol.

Zijn externe accountants inhoudelijk voldoende toegerust om dit goed te kunnen controleren? Het is een vraag die ook twintig jaar geleden had kunnen worden gesteld, vindt Leenaars. "Ook toen was ICT al zeer relevant voor de bedrijfsvoering, hoewel het zich nu wel versneld lijkt door te zetten, onder meer bij het betalingsverkeer. Toch is het opvallend dat accountants nog steeds de focus leggen op gegevensgerichte controle, en dus rechtstreeks van de balans en resultatenrekening, en minder op procescontroles. Mijn observatie is dat accountantsorganisaties bij dit laatste grotendeels steunen op de bevindingen van de internal auditafdeling van een bank. Internal audit, veelal met een aantal RE’s in de gelederen, doet meestal de ICT-controles."

'Ondanks alle kritiek leveren banken ons toch een behoorlijke toegevoegde waarde.'

Staatsgaranties

Leenaars was in zijn BNG-tijd verantwoordelijk voor de terreinen kapitaalmarkten, funding en vermogensbeheer en was daarnaast voorzitter van het kredietcomité. De meeste BNG-kredieten zijn verstrekt aan lagere overheden en aan (semi-)publieke organisaties zoals scholen en zorginstellingen, en zijn voor een groot deel op een of andere manier door de staat gegarandeerd. Zo zorgt een complex van wetgeving ervoor dat gemeentes te allen tijde aan hun verplichtingen kunnen voldoen.
Leenaars: "BNG kijkt wel met opgetrokken wenkbrauwen naar zaken als afboekingen op grondposities maar uiteindelijk levert het voor de bank geen gevaar op."

Maar voor een deel is de kredietportefeuille niet gegarandeerd. "Onder meer aan zorg- en onderwijsinstellingen. Het werk van het kredietcomité is dan vergelijkbaar met andere banken. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar kasstroomprojecties voor de komende tien jaar. Kunnen de instellingen aan hun rente- en aflossingsverplichtingen voldoen?"

In dit verband ziet Leenaars in de zorgsector een potentieel probleemgeval. "Er komen minder inkomsten binnen als gevolg van restrictieve groeiafspraken met minister Schippers en de vastgoedfinanciering is veel ingewikkelder geworden." Hoewel minder belangrijk dan prospectieve informatie kijkt het kredietcomité wel degelijk naar de jaarverslagen. Leenaars vindt de kwaliteit van de jaarverslagen van zorg- en onderwijsinstellingen de laatste jaren aanzienlijk verbeterd.

'De kwaliteit van de jaarverslagen van zorg- en onderwijsinstellingen is de laatste jaren aanzienlijk verbeterd.'

Verzet

Zoals alle banken heeft ook BNG te maken met de grote stroom van regelgeving en kapitaaleisen die over de sector is heen gestrooid. Ook draagt de bank bij aan het Europese resolutiefonds en wordt er in Nederland bankenbelasting betaald.

Hoe kijkt Leenaars naar alle nieuwe regels en eisen en naar het verzet daartegen vanuit de bancaire sector? "Aan de ene kant waren de kapitaaleisen voor de crisis te mager. Een naar risico gewogen eigen vermogen van twee procent (pure equity) was echt te weinig en een aanscherping was nodig. Nu ligt de eis op meer dan tien procent en zijn de toezichthouders weer wat aan het doorslaan."
Daarnaast staat BNG over twee jaar op het vlak van solvabiliteit een onaangename maatregel te wachten, aldus de oud-bestuurder. "Vanaf 2018 gaat ook de leverage-ratio gelden als solvabiliteitsmaatstaf en die is ongewogen naar risico. Dat betekent dat alle activa, ook die met staatsgarantie, even zwaar meetellen bij de solvabiliteitsberekening. Dit pakt voor BNG erg ongunstig uit, ze moet veel meer vermogen aanhouden dan nodig. De bank is het slachtoffer van een tamelijk starre one-size-fits-all-benadering van politiek en toezichthouders, maar anticipeert uiteraard op het van kracht worden van deze regelgeving."

Liquiditeit

Hoewel in het toezicht de nadruk vooral wordt gelegd op solvabiliteit, kunnen liquiditeitsrisico’s voor een bank de doodsteek betekenen. Leenaars: "De oorzaken van de kredietcrisis liggen in de neiging van banken tot zeer korte herfinanciering. We hebben gezien dat er banken zijn omgevallen of in zeer grote problemen kwamen, toen de korte termijn funding opdroogde." Hij vindt dan ook dat toezichthouders strenger moeten toezien op liquiditeit. "De liquiditeitsratio en binnenkort de nieuwe net stable funding ratio, moeten binnen het toezicht een meer prominente rol krijgen. Daarnaast is het verstandig dat banken ten aanzien van de funding een maximaal percentage hanteren per looptijd in verhouding tot de totale funding. Zie het als regulering van de herfinancieringsagenda."