Home >Discussie> Columns
> 2020
> 8
> Accountantscontrole is een keuze
Arjan Brouwer
Een accountantscontrole is niet verplicht, maar het gevolg van een keus van de onderneming. Dan mag er van die onderneming ook iets verwacht worden, meent Arjan Brouwer.
Ondernemingen die de jaarrekeningcontrole als een 'moetje' zien, zijn met enige regelmaat inspiratie voor een dilemma van studenten die ik begeleid bij hun praktijkreferaat. De ondernemer begrijpt niet waarom het, gezien de aard en financiële positie (schuldenvrij) van de onderneming, nodig is dat er kosten worden gemaakt voor de toets van een derde op de te publiceren jaarrekening. Vaak zien ze überhaupt het nut niet in van de jaarrekening en publicatie ervan. Natuurlijk zou dit de accountant niet moeten beïnvloeden, maar het uitvoeren van een controle is toch echt veel effectiever (en leuker!) bij een organisatie die zelf het belang van goede verslaggeving, interne beheersing en externe controle inziet, dan bij een organisatie waar je je op zijn best noodzakelijk kwaad voelt. En dan komt al snel de vraag op, of de in de wet verankerde controleplicht ook een controlerecht voor de onderneming met zich meebrengt.
Met enig 'omdenken' kun je er ook anders naar kijken. Een accountantscontrole is helemaal niet verplicht. Iedereen kan een onderneming starten en uitbouwen zonder enige verplichting tot accountantscontrole. Pas wanneer de eigenaar de onderneming wil drijven in een rechtsvorm waarbij hij of zij niet aansprakelijk is voor de schulden van de onderneming, stelt de wet een aantal extra eisen. Met de lusten van afscheiding van het ondernemingsvermogen van het privévermogen komt een aantal lasten. De rechtspersoon moet bijvoorbeeld transparant zijn over haar financiële situatie en een jaarrekening publiceren zodat de schuldeisers, die geen verhaalsmogelijkheid meer hebben op de eigenaar, weten hoe de rechtspersoon er financieel voorstaat. En als de rechtspersoon een bepaalde omvang heeft, dan moet deze informatie worden gecontroleerd door een accountant. Het is daarbij aan het bestuur van de rechtspersoon om ervoor te zorgen dat de jaarrekening betrouwbaar is en om voor de randvoorwaarden te zorgen die controle door een accountant mogelijk maken.
Wat dat betreft is de accountantscontrole net zo verplicht als een vliegbrevet. Niet dus. Niemand is verplicht om een vliegbrevet te hebben. Wat wel verplicht is, is dat je zo'n brevet hebt als je een vliegtuig bestuurt. En dat periodiek je gezondheid en vaardigheden opnieuw worden getest. Heb je daar geen zin in? Geen probleem, niemand zal je ertoe verplichten. De consequentie is wel dat je dan niet zelfstandig een vliegtuig mag besturen. Want als maatschappij vinden we het voor de veiligheid van belang dat de bestuurder van een vliegtuig aan bepaalde eisen voldoet. En hoe groter het vliegtuig, hoe omvangrijker de eisen. Zo vindt de wetgever het ook maatschappelijk wenselijk dat de ondernemer die wel wil ondernemen en via dividenduitkering over de ondernemingswinst wil beschikken, maar niet wil opdraaien voor de schulden als het misgaat, aan een aantal eisen moet voldoen.
Voor ondernemers die af willen van de verplichting om een jaarrekening te publiceren en te laten controleren is de oplossing dus relatief simpel. Kies voor een vorm waarbij je als ondernemer zelf weer de volledige aansprakelijkheid voor de schulden draagt. Een vergelijkbare mogelijkheid geldt ook voor alle Nederlandse vennootschappen die in handen zijn van een EU-moeder. Vindt u accountantscontrole van de Nederlandse vennootschap niet zinvol, omdat alle aandelen toch in handen zijn van één aandeelhouder die alle gewenste inzichten zelf kan krijgen en omdat externe schulden beperkt zijn? De vrijstelling van artikel 2:403 BW staat tot uw beschikking. Naast wat andere vereisten, moet de EU-moeder zich alleen even aansprakelijk stellen voor de schulden. Als de ondernemer of aandeelhouder géén aansprakelijkheid wil voor die schulden, maar wil dat de schuldeisers achter het net vissen als de vennootschap in de problemen komt, dan is bijvoorbeeld de BV-vorm (zonder aansprakelijkheidsstelling van de moeder) natuurlijk beschikbaar. Maar laten we dan niet gaan zeuren over de consequenties van die keuze. Wees transparant, maak een gedegen jaarrekening, zorg voor goede interne beheersing en maak een goede accountantscontrole mogelijk.
Eenzelfde verhaal geldt voor ondernemers die kapitaal op willen halen via de gereglementeerde beurs. Ook dat heeft voordelen. Het kwaliteitsstempel van de gereglementeerde markt zorgt voor toegang tot meer kapitaal, tegen lagere kosten dan wellicht mogelijk zou zijn via de alternatieve markt, crowdfunding of een banklening. Maar ook deze lusten brengen bepaalde lasten met zich mee, zoals vereisten aan de governance, maatschappelijke verantwoordelijkheid, verdergaande transparantievereisten en controle door een accountant met een oob-vergunning.
Ook hier geldt dat dit niet verplicht is, maar het gevolg van een vrijwillig gemaakte keuze die schijnbaar per saldo voordelig was voor de onderneming. Als ondernemers dergelijke keuzes maken, dan mag er met recht iets van ze verwacht worden. There's no such thing as a free lunch.
Arjan Brouwer is partner bij PwC en hoogleraar externe verslaggeving aan de VU Amsterdam.
19reacties
Bij uw eerste reactie op deze site vragen wij om een bevestiging.
Er is een bevestigingsmail naar het door u opgegeven e-mailadres gestuurd.
Coen Visser
Interessant artikel en stelling. Ik voel hier veel voor, aangezien ik zelf regelmatig bij dergelijke bedrijven aan tafel zat ('het moetje'). Zelf voel ik voor het overlaten aan de markt en anders mogelijk de grenzen ophangen aan de gebruikers. Banken weten bij het MKB-segment vaak beter wat de positie is en hebben stevige eigen controles, maar een leverancier of bv crowdfund investeerder weer niet. Door niet alleen balanstotaal, omzet, werknemers tot de heilige koe te verklaren, maar aantallen en typen gebruikers zou je in mijn beleving tot meer toegevoegde waarde komen, ook voor de ondernemer zelf (immers, die heeft baat bij het goed regelen van ze zaken want een goedkeurende verklaring levert geld op). Wie dan nog als bedrijf zelf het voordeel ziet van de controles door accountants kan die dan op vrijwillige basis alsnog inhuren (wordt de waarde van de verklaring ook weer gelijk wat beter van, het wordt dan een prestige-artikel).
Martijn Hengeveld
Een boeiende discussie naar aanleiding van de stelling van Arjan Brouwer die van de controleplicht een last als consequentie maakt van de keuze van de lusten van een bepaalde rechtsvorm om een onderneming in te drijven.
Als we buiten Nederland kijken, wat drijft dan de controleplicht? Zijn dat bepaalde omvangscriteria,de rechtsvormkeuze of het openbaar verhandelbaar zijn van schuld of vermogen? Als we de oorsprong van de behoefte aan controle vinden in de scheiding tussen leiding en vermogensverschaffers dan lijken criteria die aansluiten bij het al dan niet hebben van financiering in de vorm van eigen vermogen of schuld die niet afkomistig is van de ondernemingsleiding het juiste criterium om de controleplicht aan op te hangen.
De controleplicht staat daarmee mijns inziens los van de rechtsvormkeuze, want een bank die veel geld leent aan een IB-ondernemer heeft net zoveel behoefte aan (en recht op) betrouwbare informatie als een belegger in AEX aandelen.
De uitdaging voor het beroep zit 'm ook in het kunnen leveren van op deze behoeften toegesneden te controleren informatie in plaats van één standaard jaarrekening en controleverklaring die aan deze breed uiteenlopende behoeften zou moeten voldoen. Een pleidooi voor produktdiffereniatie dus.
Frans Kersten
Jaren geleden heb ik voor een andere gezelschap - NOREA - al betoogd dat de jaarrekening afgeschaft zou kunnen worden mits deze dan vervangen wordt door een operationele informatie. De richtlijnen voor de jaarrekening bevatten immers te veel subjectieve elementen en het resultaat zegt nauwelijks nog wat over de (beurs)waarde. Deze info in SBR format zou dan binnengehaald kunnen worden in analysetools en onderlinge vergelijking van organisaties mogelijke maken. Vraag is dan enkel nog of er nog controle van de informatiesystemen nodig is of deze wel betrouwbare informatie opleveren dan wel de analysetools fouten en/of ontwikkelingen er in voldoende mate uit halen.
Martijn de Kuiper
Het hebben van een discussie is juist goed om A: te innoveren en tot nieuwe inzichten te komen of B: te kunnen concluderen dat de huidige situatie misschien niet zo slecht is. Maar niets is zo slecht om een status quo te hanteren zonder die reflectie.
Ikzelf ben er nog niet uit, behalve dan dat ik vind dat er meer over gesproken moet worden om eruit te komen. Of iig een poging gedaan moet worden. En dat ga je alleen redden door opties te overwegen, door te redeneren, misschien zelfs wetenschappelijk onderzoek te doen (speciaal voor Jan B ;-)) en te experimenteren....
Jan de Rooy
@ Arnout, Aan een goede discussie hierover neem ik graag deel. Maar misschien goed om mijn opinie nog eens langs een andere weg duidelijk te maken. Mijn primaire insteek is dat de indruk van gebruikers over de kwaliteit van dienstverlening, en dus ook van accountantscontrole, eigenlijk alleen de gepercipieerde kwaliteitsbeleving is. Gebruikers meten de kwaliteit af aan indirecte factoren, zoals gelikte presentaties, ronkende reclame, mooie mensen en gebouwen, veel publicaties en veel professoren en iets inhoudelijker, de managementletter en de controlebevindingen. Alleen als het die ene keer, in 1-2% van de gevallen, echt fout gaat, komt de reputatie vanwege zichtbaar falen indringend in gevaar! Gebruikers kunnen nu eenmaal niet in de controlemachine kijken. Daar hebben accountants nu juist een mooie black box van gemaakt. En wat voor normenkader moeten ze dan aanhouden voor controlediensten? Ik denk zoiets als: ‘niet te lastig, maar de markt moet hen wel vertrouwen’. Daarnaast: Als bijvoorbeeld veilig verkeer maatschappelijk relevant is, ontstaan ook eisen aan auto’s. Die eisen kun je omschrijven als een remweg uit 100km van maximaal 34 meter, maar je kunt ook beschrijven hoe de wetgever denkt dat een goede rem in elkaar zit die een dergelijke remweg oplevert. Is er ergens weer een ongeluk gebeurt, komt er weer een voorwaarde bij. Naar mijn mening lopen we in de accountancy vast in die laatste vorm. De regelgeving waar onze klanten aan moeten voldoen is al uitvoerig en vaak complex en daar zetten we ook nog eens een, in alle aspecten beschreven, eisen voor de uitvoering van de controle naast. We moeten op zoek naar die 34 meter! Vandaar mijn oproep voor best-practices, protocollen en dergelijke.
Jan de Rooy
Geachte heer Weezenberg, Aan te geven waar uiteindelijk de grens voor verplichte accountantscontrole ligt, vind ik niet des accountants. Wij kunnen hooguit wat informeren over kosten en mogelijke baten. Voorlopig ligt de wettelijke grens lager dan alleen OOB’s. Misschien maar goed ook, om Amerikaanse toestanden te vermijden. Daar wordt op te veel fronten voor eigen rechter gespeeld, denk ik wel eens.
Jan Weezenberg
@Arnout van Kempen 28 Augustus 2020
Geachte Heer van Kempen,
Als je je tijd ver vooruit bent loopt, ben je altijd alleen.
Ik heb mijn reactie geschreven zonder voorkennis van je beleidsnota.
We zijn nu dus al met drie zelfstandig denkenden, die hun tijd misschien slechts drie jaar of een paar jaar meer hun tijd vooruit zijn.
Nu nog een paar duizend regelgevers en het klusje is geklaard.
En een paar honderd opleiders die lerend vermogen bijbrengen.
Vriendelijke groet, Jan Weezenberg
Arnout van Kempen
Niveau=nivra en discussie=discussiestuk.
Sorry redactie
Arnout van Kempen
Als het niveau haar archieven goed heeft bijgehouden ligt daar nog een memo van mijn hand, over beleidskeuzes over verantwoordingsplicht en controleplicht. Heel kort samengevat: in een kapitalistische vrije markt, met een overheid die ingrijpt waar nodig, is het beter de markt haar werk te laten doen waar het kan. Bijvoorbeeld voor ondernemingen die kapitaal aantrekken op de financiële markten.
Overheidsingrijpen, waaronder controleplicht, is zinvol waar de markt niet functioneert zoals wel maatschappelijk wenselijk. Bijvoorbeeld bij de controle van belastingaangiftes, maar ook waar controleplicht zinvol is maar niet door de marktpartijen kan worden afgedwongen.
Helaas, die nuance ontbreekt vrijwel altijd in deze discussies. En even helaas, mijn interne memo van indertijd was volgens mij best aardig onderbouwd, maar voor mij niet meer vindbaar.
Overigens, als het NBA hier een serieus debat over zou organiseren, inclusief de verplichting minstens “iets” te doen met aangedragen argumenten en nuances, dan schrijf ik met alle plezier samen met Jan Bouwens (als hij wil) een nieuw, en onderbouwd, discussie.
Jan Weezenberg
@ Jan de Rooy, U schrijft Waarom zou een maatschappij geen belang hebben bij een geordende verantwoording van tenminste de grotere organisaties in een land" Uitstekende nuance in deze discussie !
Dus voor OOB's : Zeg maar Ja accountantscontrole-verplichting tegen het leven (Wim Sonneveld) dus alleen als het zinvol is. Maar dan ook graag begrijpbare verslagen van de gecontroleerde en heldere accountantsverklaringen (voldoen aan informatie-behoefte en niets meer dan dat)
En als bepaalde groepen belanghebbenden blij zijn met gecompliceerde teksten: een verplichting om voor aangewezen groepen die informatie/controleverklaringen te leveren. En als de gecontroleerde niet meewerkt weet je genoeg.
Maar jaarverslaggevingsregelingen voor micro-ondernemingen/kleine ondernemingen, etc. : alleen informatie naar behoefte. Bijvoorbeeld een Bank kan zeggen :zonder een objectief, deskundig verhaal geen financiering.
In de beperking toont zich de meester. Met name voor regelgevers zou beperking een zegen zijn.
Vriendelijke groet, Jan Weezenberg
Jan de Rooy
Ik begrijp die hele discussie over het opheffen van de controleplicht niet. Nog afgezien van het feit dat accountants absoluut niet weten hoe goed het ze gaat in de afgeschermde controlevijver! Waarom zou een maatschappij geen belang hebben bij een geordende verantwoording van tenminste de grotere organisaties in een land. Ik kan daar vele redenen voor bedenken, ongeacht de financiering van de organisatie. Logisch dus dat de overheid toezicht wil op de door haar terzake opgestelde regelgeving. Dit kan zij doen door haar ambtelijk apparaat in te zetten, maar als dit doelmatiger lijkt, kan dat ook door marktpartijen. Ambtenaren maken namelijk ook fouten. Ongeacht of die marktpartijen, verplicht door de overheid, betaald worden door de te controleren organisatie, moet de overheid wel grip houden op de kwaliteit van hun uitvoering. Dit doet ze door regelgeving, een sanctiebeleid en een controlebewaker, de AFM. Bijvoorbeeld in de nutssector zijn er vele voorbeelden van op korte of wat grotere afstand gezette uitvoering en kwaliteitsbewaking. Omdat uiteindelijk de organisatie weet dat ze aan haar verantwoordingsverplichting etc. moet voldoen en de accountant weet dat hij ‘gepakt’ kan worden als hij te veel accepteert, ontstaat een prima symbiose, vanuit de wederzijdse verantwoordelijkheid. Het probleem zit hem daarom in de definitie van kwaliteit van een goede uitvoering van controle. Juist ook door steeds maar uitdijende regelgeving en voorschriften, zowel qua uitvoering als qua organisatorische zetting, is controle veel te veel een sjabloon geworden, zonder de kern te raken. Laten we eens werken aan best-practices, protocollen e.d. en maak die openbaar. Lijkt me zinniger dan een onvolkomen marktwerking.
Arnout van Kempen
Robert Mul heeft volledig gelijk: pleidooien zijn niet meer nodig. Het pleidooi van Arjan is ruim voldoende om te begrijpen dat de controleplicht van tafel kan, en moet.
Maar Robert, als je wil heb ik nog een scala aan andere argumenten voor je natuurlijk, en Jan ook, zo zijn we dan ook wel weer ;)
Jan Bouwens
@Robert Mul Ik begrijp niet waarom we geen discussie zouden moeten voeren over algehele afschaffing van de controleplicht. Helaas laat onderzoek bij banken zien dat sommige ervan zich liever niet laten controleren door de accountant. Echter, voor de buitenwacht is dat niet zichtbaar! Als een bank zich niet laat controleren en de plicht is afwezig, dan weet de stakeholder in elk geval dat de bank geen prijs stelt op een onafhankelijke check!
Arnout van Kempen
Het is mooi dat het wezenlijke probleem van de accountant, de controleplicht, nu eindelijk aangevallen wordt. Tenminste in het (om)denken, nu nog in de wet. Want pas dan vervalt ook het punt dat Jules terecht benoemt. Dan kan, eindelijk, de markt haar werk doen. Met de AFM als marktmeester, de accountantskamer ter beteugeling van misslagen en de NBA als normsteller. Zuiver, elegant, zonder wicked problems waarvoor onmogelijk oplossingen gevonden worden zolang de controleplicht bestaat
Robert Mul
Prima uitleg van de logica ic het publiek belang van een verplichting tot accountantscontrole. Daarmee kunnen eerdere pleidooien voor het geheel afschaffen van de verplichting van tafel. Wel graag debat over de effectiviteit van een goede accountantscontrole.
jules muis
Beste Arjan,
Prachtig zo te zien wat ‘omdenken’ elegant kan bereiken.
Ik wil je verhaal een station verder sturen, richting doordenken.
Ook de accountantspraktijk dekt zich zelf, waar dat ook mogelijk is, af tegen aansprakelijkheid in de vorm van NV’s, BV’s, LLC’s, whatever. Bovendien, de NBA algemene voorwaarden die de verhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer regelt, stellen de accountantscontrole voor als een voorwaardelijke inspanningsverplichting ‘ naar beste kunnen’, niet een resultaatsverplichting. Of rechters, ook in het publiek belang sprekend, met dit onderonsje tussen controleur en gecontroleerde accoord zullen gaan zal van geval tot geval beslist worden.
In je verhaal wordt in conclusie een beroep gedaan op ieders verantwoordelijkheid in de gewaagde veronderstelling van een volledig keuzevrije omgeving, een keuze zeg je terecht die beperkt wordt naarmate de onderneming een beroep doet op derdengelden, uiteindelijk voerend tot een controleplicht.
Je gedachtenlijn wordt niet doorgetrokken tot de leverancier van deze controle, die zich ook waar mogelijk (begrijpelijk…) afschermt tegen aansprakelijkheid. Maar wel van de maatschappij, regelgever - hun marketmaker !!- verwacht dat te mogen (blijven) doen in een ongebreidelde for profit setting; met een open-ended, ‘naar beste kunnen’, practisch boterzachte inspanningsverplichting.
Ik citeer je even als je de onderneming toespreekt : “Maar ook deze lusten brengen bepaalde lasten met zich mee, zoals vereisten aan de governance, maatschappelijke verantwoordelijkheid, verdergaande transparantievereisten en controle door een accountant met een oob-vergunning”.
Is er geen goede reden, ruimte, dezelfde ‘no free lunch’ toespraak te houden tot die accountant zelve?
Het eist niet eens omdenken, gewoon doordenken.
Jan Bouwens
Volledig eens Arjan.
Ed Suiker
Geachte heer Brouwer, Mooi verwoord, tenslotte is alles wat we doen in ons leven gebaseerd op keuzes die in meer of mindere mate enige vrijwilligheid met zich meebrengen. Wat wellicht een toevoeging kan zijn is dat het houden aan de wet (er is sprake van een controleplicht voor bepaalde ondernemingen) ook een keuze is. Dus wel kiezen voor de grote BV maar niet laten controleren. Uiteraard zit daar ook een "kostenplaatje" aan vast maar die kun je in je keuze meenemen.
Jan Weezenberg
Geachte Heer Brouwer,
Een uitstekende uitleg. Toch een enkele (niet zuur bedoelde) opmerking.
Voor zinnig gebruik van informatie gelden twee eisen, en wel mb.t. *Relevantie *Betrouwbaarheid.
Primair is relevantie, de kwaliteit kan worden verbeterd door betrouwbaarheid.
Voor de beoordeling van de financiêle situatie (en afgeleid daarvan "wat is mijn risico van wanbetaling?" )is de informatie in een jaarrekening niet relevant.
Want een ratio voor solvabiliteit is alleen rationeel als daarbij de directe opbrengst van de activa wordt vermeld, er is immers in zo`n situatie geen voortbestaan meer en dan is een waardering op van basis van going concern niet relevant.
Banken onderkennen dit en werken met een acid test.
Vriendelijke groet, Jan Weezenberg
Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.
Aanmelden nieuwsbrief
Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.