Peter Steeman

Hoewel de Omnibus-aanpassingen inmiddels alweer een halfjaar geleden bekend werden gemaakt, is de schokgolf die het veroorzaakte op 15 september nog steeds voelbaar in het NBC-congrescentrum in Nieuwegein, waar deelnemers aan de werkconferentie CSRD Reporting & Assurance zich hebben verzameld. De vereenvoudiging van de door het Europees Parlement aangenomen duurzaamheidsregels en het tragere tempo waarmee ze worden ingevoerd, hebben bij sommigen hun sporen nagelaten. 'Op de dag dat we ons rapport publiceerden, kwam 's middags het nieuws over Omnibus. Dat was niet erg motiverend", laat een deelnemer zich in de wandelgangen ontvallen.

NBA-voorzitter Kris Douma en RJ-voorzitter Gerard van Santen grijpen de gelegenheid aan om accountants een hart onder de riem te steken. "We moeten ons niet laten ontmoedigen", aldus Douma. "Ik zie teleurstelling bij leden, maar de transitie naar duurzaamheid gaat echt niet weg. Ik hoop dat iedereen van deze dag energie krijgt." "We zijn bezig voor de lange termijn", vult Van Santen aan. "Daarom moeten we het momentum vasthouden. De doelstelling verandert niet: bedrijven verantwoording te laten afleggen door CSRD."

Afgeraffeld

Voordat deelnemers zich in deelsessies opsplitsen om zich te laten informeren over een waaier aan onderwerpen - variërend van wetgeving tot biodiversiteit - wordt eerst plenair stilgestaan bij het perspectief van de gebruiker. Wat is de waarde van duurzaamheidsverslaggeving? Die vraag wordt  voorgelegd aan een vierkoppig panel. "Ik had zeven jaar geleden niet gedacht dat we nu al zo ver zouden zijn", bekent Ron Gruijters van DUFAS, de branchevereniging voor vermogensbeheerders. "In 2018 zag ik jaarverslagen waarin stond: 'Wij respecteren mensenrechten. Dat moeten we zeggen vanwege het besluit bekendmaking niet-financiële informatie.' Dat is niet meer te vergelijken met de huidige jaarverslagen waarin duurzaamheidsrisico's worden benoemd."  CSRD maakt het makkelijker om grootvervuilers aan te spreken op hun rol in de klimaatverandering, merkt Jonas Hulsens van Milieudefensie. "Een begrip als ketenverantwoordelijkheid moesten we een paar jaar geleden nog uitleggen."

Toch worden ook kanttekeningen geplaatst. "We hebben het afgelopen jaar een stap terug gezet", vindt Gerbrand Haverkamp van de World Benchmark Alliance, die invloedrijke bedrijven vergelijkt op basis van hun duurzaamheidsresultaten. "Een ceo van een groot voedselconcern vertelde mij dat hij vorig jaar tijdens een roadshow veel vragen kreeg over duurzaamheid. Dit jaar waren het er nul.  Als er door de overheid geen consequenties worden verbonden aan prestaties, zijn we onze eigen teleurstelling aan het creëren." Ook bij de stakeholdersdialoog gaat het soms mis, aldus Angélique Laskewitz van de VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling). "Dat wordt door bedrijven soms afgeraffeld. Dan blijft het bij korte telefonische interviews. Dat is niet de bedoeling. Je moet echt het net ophalen."

De onzekerheid over CSRD zorgt voor stagnatie, merkt het panel. Ron Gruijters: "Bestuurders die in het verleden bold statements maakten over hun duurzaamheidsdoelen, zijn nu terughoudender. Ze zijn minder ambitieus geworden." Gerbrand Haverkamp vindt dat "bestuurders met moedige uitspraken zijn vervangen door cfo's die geen zin hebben om voor de troepen uit te lopen".

'Moedige bestuurders zijn vervangen door cfo’s die geen zin hebben om voor de troepen uit te lopen.'

Het panel besluit met een pleidooi aan de accountant om meer zijn rol te pakken. De transitie naar duurzame energie vraagt om standvastigheid. Accountants spelen een cruciale rol in het zorgen voor betrouwbare informatie, zodat greenwashing en greenhushing (bewust niet communiceren over de duurzaamheidsinspanningen van je bedrijf) geen kans krijgen. Gerbrand Haverkamp wil dat de accountant doorvraagt op de consistentie van duurzaamheidsplannen. 'Hoe hangt het klimaatbeleid van een organisatie nu samen met het mensenrechtenbeleid?" Angélique Laskewitz benadrukt: "Wees niet bang voor de complexiteit."

Goed bezig

In een van de deelsessies geeft Roy Linthorst van EY een overzicht van de diepgang van werkzaamheden bij een beperkte mate van zekerheid. Hij vraagt aan de zaal: hoeveel zekerheid geeft limited assurance? Twintig procent, wordt er geroepen. Tachtig procent, meent een ander. Hou het op 50 tot 95 procent, aldus Linthorst. De term schept in ieder geval verwachtingen en soms de verkeerde, merkt een deelnemer op. "Wanneer je als accountant assurance geeft op CSRD, denkt een deel van de mensen dat het bedrijf goed bezig is. Terwijl het alleen zegt dat de geleverde informatie in overeenstemming met de standaarden is opgesteld."

'Worden criteria wel hetzelfde geformuleerd als vorig jaar en consistent toegepast?'

Linthorst geeft de zaal zijn feedback op het eerste jaar CSRD. Wat het uitdagend maakt, is dat de uitgebreide hoeveelheid informatie vaak afkomstig is van verschillende IT-systemen, waardoor rapporteren tijdrovend is. Ook is de interne controle niet zo geavanceerd als die voor financiële informatie. Hoe betrouwbaar is de informatie die van derden komt? Is het een factuur of een mail? Worden criteria wel hetzelfde geformuleerd als vorig jaar en consistent toegepast? Die beperkte mate van zekerheid betekent ook dat bevindingen van de accountant eerder negatief worden geformuleerd: "Ik heb niets gezien wat niet klopt."

Een gevolg van Omnibus is dat de deadline is geschrapt voor de stap van beperkte naar redelijke mate van zekerheid. Linthorst nuanceert de impact van die maatregel. "De vraag is of ieder bedrijf een redelijke mate van zekerheid nodig heeft voor zijn duurzaamheidsrapportage. Dat is eigenlijk alleen nodig als het strategisch belangrijk is. Als je op alle informatie een redelijke mate van zekerheid wil geven, moet je die op hetzelfde niveau brengen als de jaarrekening. Dat is veel werk. Het goede nieuws is dat er nu verslagen zijn met een assuranceverklaring. Er zijn voorbeelden van best practices. Je kan de klant er op wijzen waar het beter kan."

Knopje

Noortje Corbeij, senior IFRS en ESG reporting specialist bij ABN Amro, deelt in een sessie de ervaring van de bank met de eerste CSRD-rapportage. Ze omschrijft het als een reis die regelmatig ontaardt in een soort quick step. "We gaan soms een stapje achteruit of opzij en daarna hopelijk weer vooruit." Ze deelt een aantal dilemma's. Zo is het lastig is om de strategie naar een waardemodel te vertalen. Alleen al de vraag waar de bank op het gebied van ESG impact heeft, leidt tot een labyrint aan antwoorden. "Je hebt impact als je olie en gas financiert, maar ook als mensen hun woningen verduurzamen. Als iemand zijn hypotheek niet kan betalen heeft hij stress. Dat is ook impact. Eigenlijk hebben we op alles impact. We zijn tot de conclusie gekomen dat we eerst onze definitie van impact moesten formuleren. Die luidt: iets heeft impact als onze stakeholders het belangrijk vinden. Ook het vertalen van impact naar financieel risico is niet altijd eenvoudig. Als de zeespiegel stijgt verdwijnen huizen onder water, maar dat komt nog niet terug in onze risicomodellen. Dat knopje hebben we nog niet."

'We zijn tot de conclusie gekomen dat we eerst onze definitie van impact moesten formuleren.'

Het integreren van de waardeketen in CSRD is een andere uitdaging. "De afnemers van onze corporate klanten horen tot de waardeketen. Dat is ingewikkeld. Hoe meten we de impact van de waardeketen van onze klanten? Daar heb je specifieke data voor nodig. En dat geldt ook voor je toeleveranciers. Microsoft is een belangrijke  toeleverancier, maar die gaat ons niet vertellen wat hun duurzaamheidsproblemen zijn. De oplossing is met duurzaamheidsdeskundigen naar je portefeuille te kijken en de informatie analyseren die je van je klanten hebt. Wat opvalt in de gesprekken met de accountant, is dat hij wil weten wat onze decarbonization lever is. Hoe zorg je dat je emissies omlaag gaan? We kunnen niet een andere fabriek bouwen. Praten met onze klanten en ze helpen te verduurzamen, is eigenlijk wat onze aanpak is." CSRD is af en toe een worsteling. Toch roept ze de zaal op niet het hoofd te laten hangen. "Blijf rapporteren, ook al is het niet verplicht. Het gaat niet om de rapportage maar om de transitie."

Fijnmazig

Ook Ahold Delhaize heeft voor het eerst een CSRD-jaarverslag. Kornelis Maat, vicepresident financial & ESG-reporting, schetst de complexe wereld waarin hij opereert aan de hand van een simpel voorbeeld. Er zijn wel tien verschillende bedrijven die bijdragen aan de productie van een reep chocolade. Aan ESG-variabelen ontbreekt het niet. Is het een gezond product? Hoe zit het met de mensenrechten, de verpakking en het transport? Ook een ogenschijnlijk eenvoudig product als een fles mineraalwater wordt verrassend fijnmazig, naarmate je verder inzoomt. Zo worden zeven verschillende soorten plastic voor een fles gebruikt. Informatie over de herkomst van het plastic hebben de meeste merken in Europa wel, maar Amerikaanse leveranciers vaak niet. Verse producten voegen daar een extra dynamiek aan toe. Een appel heeft in de zomer een andere voedingswaarde dan in de rest van het jaar. Hetzelfde geldt voor zalm. Die is vetter tijdens de paartijd.  De Nutri-Score kan dus variëren.

'Het gaat niet om de rapportage, maar om de transitie.'

Een finance afdeling die is gewend dat alle data langs de financekolom lopen, treedt met CSRD nadrukkelijk uit zijn comfortzone. Data zijn niet altijd in geld uit te drukken. Er zijn geen audit trails en je bent aangewezen op data van toeleveranciers. Een leverancier geeft de meterstand door, maar is de meter wel geijkt? Er is geen framework voor de ESG-data van leveranciers en geen gemeenschappelijk systeem waar je alle data uit haalt. "Ook al ben je een van de grootste retailers ter wereld, je kunt een leverancier als Coca-Cola niet dwingen om jouw rapportagetools te gebruiken", aldus Maat. "Dat er voor het eerst assurance wordt gegeven op CSRD is een stap in de goede richting. Dat leidt tot een boost in kwaliteit."

Reis

In de afsluitende paneldiscussie reflecteren vier vakgenoten op hun eerste ervaringen met het geven van limited assurance op CSRD. Wat valt hen op, nu het stof is neergedaald? "De link tussen strategie en reporting is belangrijk", vindt Anke Laan van EY. "De klant die weet waar hij met zijn strategie het verschil kan maken, heeft een voordeel." "De materialiteit van informatie vaststellen is vaak uitdagend", vult Daniël van Veen (PwC) aan. "Soms heeft een klant een grote set van datapunten waarop assurance moest worden gegeven. Als je de informatie strategisch maakt, kan het aantal datapunten omlaag." Albert-Jan Knol (BDO) ziet dat goede interne beheersing soms een struikelblok vormt. Informatie ontbreekt of bestaat alleen uit een Excel-sheet. Wat dit eerste jaar lastig maakte was dat het eindproduct - het duurzaamheidsverslag - pas aan het einde van het jaar zichtbaar werd, merkt Tristan Helsloot (KPMG) op. Wordt het tweede jaar makkelijker? Laan denkt van wel. "Je hebt data nodig van veel afdelingen. Daarvoor moet je steeds opnieuw uitleggen wat je nodig hebt. Zulke stakeholdersessies betalen zich uit. Succesvolle bedrijven hebben hun organisatie meegenomen op deze reis."