Nieuws 20 september 2012

Debat Toon aan de Top: 'Het belangrijkste is lef'

De accountant moet een steviger rol spelen bij het aan de orde stellen van de toon aan de top bij controleklanten. Maar te veel formalisering op dat punt is niet gewenst. Dat was vandaag een van de conclusies tijdens de NBA-debatbijeenkomst over Toon aan de Top.

Basis voor het debat was het vandaag verschenen discussierapport 'Het boegbeeld als voorbeeld', onderdeel van het NBA-project Kennis Delen. 

Aanleiding voor de keuze van dat onderwerp was het in 2010 in 'de Accountant' verschenen interview 'Accountant is IFRS-politie geworden' geweest, vertelde NBA-voorzitter Ruud Dekkers in zijn inleiding. In dat interview pleitte Robert-Jan van de Kraats, cfo van Randstad NV en lid van de NBA Signaleringsraad, er voor dat accountants niet alleen de naleving van regels afchecken, maar meer gaan letten op hoe het in een onderneming daadwerkelijk toegaat. 

"De ervaring van de laatste jaren leert dat de toon aan de top vaak belangrijker is dan regels", aldus Dekkers. "Het hoort bij de control environment en accountants hebben daar een rol te spelen. Externe accountants, maar ook accountants in business, interne en overheidsaccountants." 

Over het rapport werd gediscussieerd door Robert-Jan van de Kraats, Tjalling Tiemstra (commissaris bij diverse organisaties), Huub Wieleman (partner Deloitte en vicevoorzitter NIVRA) en Karin Hubert (directeur interne accountantsdienst Sociale Verzekerings-Bank). 

Allen onderstreepten het belang van het thema en vertelden er in hun professionele praktijk al aandacht aan te besteden. Van de Kraats zelfs "zeer structureel", ook in contact met de accountant. 

Tiemstra waarschuwde daarbij wel voor de nogal eens aanwezige neiging om "verantwoordelijkheden naar boven te delegeren": van bestuur naar commissarissen en vervolgens naar de accountant. "Dit is echt de primaire verantwoordelijkheid van het bestuur. De commissarissen houden toezicht op dat bestuur en de accountant houdt hoogstens toezicht op het gehele systeem. Dat blijft altijd een externe beoordelaar. We moeten echt oppassen daar steeds meer taken neer te leggen." 

Die lijn volgend benadrukte hij ook het scherpe verschil tussen een 'professional opinion' en de 'opinion van een professional'. "Dat eerste is omgeven met checks and balances in de vorm van richtlijnen, formele normen etc. We moeten oppassen om de rol van de accountant bij dit onderwerp teveel in die richting te schuiven." 

Huub Wieleman onderschreef dit, maar stelde dat je als accountant "ook zonder formele normstelling een heel eind kunt komen. Als je als accountant iets ziet op dit vlak, dan moet je dat vertellen. Die verantwoordelijkheid heb je. Punt is dat je dat ook moet durven, je moet niet bang zijn om gevoelige zaken aan de orde te stellen." 

Daarbij wees Wieleman er op, evenals anderen in de zaal, dat dit onderwerp zeker niet alleen bij grote ondernemingen en grote accountantskantoren aan de orde is, maar minstens zo sterk in het midden- en kleinbedrijf. 

De reserve tegenover formalisering van de accountantsrol in deze klonk ook bij anderen in de zaal. Iemand merkte op dat de regels en plicht voor het beoordelen van de toon aan de top bovendien al bestaan. "Dat begint al bij het accepteren van de opdracht." 

Aansluitend op de opmerking van Wieleman over 'niet bang zijn' en een opmerking uit de zaal dat 'lef' het belangrijkste is en dat dit "komt met de jaren", ontspon zich een korte discussie over de rol van het onderwijs hierbij. Enkele opleiders in de zaal stelden dat dit aspect nu al in de opleiding zit, maar sommige anderen stelden dat dit wel geldt voor 'kennis' maar niet voor de daarbij behorende 'vaardigheden'. 

Ook de toon aan de top bij accountantskantoren zelf kwam tijdens het debat aan de orde. Ruud Dekkers, die in een column al eerder opmerkte dat ook accountantskantoren zelf op dit punt nog huiswerk hebben te doen, lichtte dit punt tijdens het debat nader toe. "Op Accountant.nl zie je bijvoorbeeld reacties van studenten en jonge collega's die aangeven dat de cultuur binnen hun kantoor toch nog heel erg is gefocust op productie en winst maken, en niet altijd genoeg op kwaliteit en dat soort aspecten. Als ik hier met bestuursvoorzitters van kantoren over spreek, zeggen ze dat ze er heel erg mee bezig zijn, maar die geluiden zijn dus anders. Daar moet je serieus naar kijken." 

Leon van den Nieuwenhuijzen, oud-bestuurslid van het NIVRA en lid van de NBA Signaleringsraad, voegde daar later in het debat aan toe dat hij vanuit de kantoren "mooie verhalen hoort", maar dat hij bij zichzelf merkt dat hij "het toch niet helemaal vertrouwt". 

Op de vraag van debatleider Mul hoe dat komt, antwoordde hij: "Ik hoor van medewerkers van kantoren en van studenten dat winst vaak toch belangrijker is dan kwaliteit." 

In een afsluitende samenvatting resumeerde beroepscommissaris en lid van de Signaleringsraad Margot Scheltema nog even de voor haar belangrijkste observaties. Ten eerste dat de accountant zeker is gelegitimeerd om zich actief met dit onderwerp bezig te houden. Ten tweede dat het belangrijk is om weg te blijven van het individuele incident maar dat de accountant zo'n incident wel moet aangrijpen om het onderwerp normen en waarden meer op 'meta-niveau' aan te snijden. En een andere belangrijke conclusie, waarover in de zaal inderdaad grote overeenstemming leek te bestaan, was voor haar dat er "een grote mate van informaliteit" zit in de rol van de accountant bij dit alles. "Het blijft vooral mensenwerk. Ik voel niet veel voor een strakke formalisering."

Het viel haar wel op dat men het wel "heel erg met elkaar eens is" in de zaal. "Er wordt gesproken over rechte rug, weglopen als het mis is, een verklaring niet tekenen, maar ik zou wel eens willen weten hoe die dilemma's in de praktijk worden opgelost. Altijd op die manier? Of wordt er ook wel eens een beetje toegegeven?"

Met de publicatie van dit rapport en het debat is het onderwerp niet afgesloten, benadrukte Ruud Dekkers. "Dit leidt ergens toe." Op de komende Accountantsdag zal wederom over het onderwerp worden gedebatteerd en uiteindelijk zal het project uitmonden in een NBA-praktijkhandreiking over Toon aan de Top.

• Lees het persbericht en download het discussierapport 'Het boegbeeld als voorbeeld'