Begin 2008 meldde de projectontwikkelaar zich bij de directeur Vastgoed van gemeente X met de vraag of de gemeente de grond wilde kopen. Argument hierbij was dat de gemeente de bestemmingsplanwijziging gemakkelijker kon realiseren. Ook gemeente X had de wens om op de desbetreffende grond woningen te realiseren en is op het aanbod ingegaan. Op 1 mei 2008 koopt gemeente X het perceel voor € 8,5 miljoen.

Medio 2009, maanden na de aankoop, ontvangt de gemeente een melding van een klokkenluider, die aangeeft dat de directeur Vastgoed van de gemeente zich persoonlijk verrijkt zou hebben bij deze transactie. Deze melding is voor de gemeente aanleiding een forensisch onderzoek in te laten stellen.

Uit het onderzoek bleek dat de waardestijging van de grond niet kon worden verklaard door veranderde marktomstandigheden of eventuele waardetoevoeging door de projectontwikkelaar, noch door de ontwikkelingen ten aanzien van de wijziging van het bestemmingsplan. Verder bleek dat de directeur Vastgoed zeer nauw betrokken is bij de aankoop van het perceel grond. In de veiliggestelde e-mailomgeving van de directeur zijn e-mails aangetroffen waaruit blijkt dat is onderhandeld over een fee voor hem ter grootte van € 0,5 miljoen.

Uit het gemeentelijk projectdossier blijkt dat over de aankoop maar weinig documenten aanwezig zijn. Zo ontbreekt een calculatie van de grondprijs op basis van residuele waarde (dit is de maximale prijs die een gemeente kan betalen op basis van het saldo van geraamde opbrengsten minus de geraamde kosten, eventueel rekening houdend met een winst- en risico-opslag). Dergelijke berekeningen waren binnen de gemeente zeer gebruikelijk bij grondaankopen.

Tevens is in het dossier geen motivatie opgenomen voor de reden dat de aankoopprijs per vierkante meter (€ 210) hoger is dan de prijs die de gemeente ten tijde van aankoop hanteerde voor de uitgifte van vergelijkbare bedrijfsgrond (€ 195). Die motivatie was relevant geweest omdat het op dat moment nog zeer onzeker was of de gemeente het bestemmingsplan kon wijzigen.

Naar aanleiding van het onderzoek is de directeur Vastgoed ontslagen en heeft de gemeente diverse aanvullende beheersmaatregelen getroffen, waaronder het verplicht invoeren van het vier-ogenprincipe bij onderhandelingen, het verplicht stellen van een residuele grondwaardeberekening van voorgenomen transacties alsmede het opstellen van een risicoanalyse.

Tijdens de controle van de jaarrekening 2008 waren er diverse signalen die de accountant had kunnen onderzoeken en waarmee hij het mogelijk fraudeleuze karakter van de transactie zou hebben aangetoond. De accountant had de volgende signalen nader moeten onderzoeken (de transactie was namelijk van materiële omvang voor de jaarrekening van de gemeente):

• in het dossier ontbraken relevante documenten;
• uit het dossier bleek dat de aankoop onder grote tijdsdruk had plaatsgevonden;
• in het dossier ontbreekt een onderzoek naar de verkrijgingsprijs van de grond door de projectontwikkelaar;
• naast de betrokkenheid van de directeur Vastgoed, blijkt nauwelijks betrokkenheid van andere ambtenaren;
• ten tijde van de controle van de jaarrekening 2009 was er geen grondexploitatieberekening waaruit blijkt of deze grondexploitatie tenminste kostendekkend was.

Deze rubriek wordt verzorgd door: Remco de Groot, Ernst & Young Fraud Investigation & Dispute Services, Michel Grummel, Alvarez & Marsal Dispute Analysis Benelux, Ellen van Nimwegen, PricewaterhouseCoopers Dispute Analysis & Investigation Services, Jurgen van Vliet, Deloitte Forensic & Dispute Services.