De kracht van willekeur
Om als toezichthouder uitspraken te kunnen doen over controlekwaliteit is een bepaalde steekproefomvang nodig, meent Tjibbe Bosman.
Tjibbe Bosman
Willekeur is noodzakelijk om zekerheid te verkrijgen. Ook voorkomt willekeur discussie achteraf. Ik pleit er voor dat elk accountantsdossier een redelijke kans heeft om door een interne of externe inspectie te worden geselecteerd. Toezicht op de dossierkwaliteit is een relatief dure maar krachtige kwaliteitsprikkel (Fung, Raman & Zhu 2017) en is mijns inziens ook nodig om tot een uitspraak over de kwaliteit van de dossiers van de beroepsgroep als geheel te komen.
Volledige en geschikte populatie
Om deze zekerheid te verkrijgen weet elke (assistent-)accountant dat het allereerst nodig is om over een volledige en geschikte populatie te beschikken. De olifant in de kamer is echter dat deze populatie op individueel organisatieniveau voor de Nederlandse verplichte wettelijke controles niet volledig in beeld lijkt. Zowel de NBA als de AFM lijkt zo'n database met alle twintigduizend wettelijke controles niet te hebben en dit zie ik als problematisch. Zoals Hanzo van Beusekom van de AFM in het rondetafelgesprek met de Tweede Kamer aangaf: ook de AFM heeft meer en betere data over de accountantsmarkt nodig.
In het huidige systeem wordt een jaarrekening van een controle- en deponeringsplichtige rechtspersoon zonder accountantsverklaring niet geweigerd of (actief) opgevolgd door de KvK of het bureau economisch toezicht. Sterker nog, een niet gering aantal ondernemingen vergeet zelfs de accountantsverklaring te deponeren. Wie beschermt het maatschappelijk verkeer tegen de nadelige gevolgen van het niet-naleven van de controleplicht? Hopen dat de curator in geval van faillissement alsnog iets gaat doen aan damage control en het op de bestuurders verhaalt?
Ik geloof dat de enige logische keuze is om de AFM toezicht te laten houden op het handelsregister. De in het handelsregister gedeponeerde stukken zijn immers dat wat de jaarrekeninggebruiker te zien krijgt en waarop de gebruiker ook zou mogen vertrouwen.
Willekeur
Een gebrek aan willekeur werd pijnlijk zichtbaar in het stealing the exam schandaal. De lijst met accountantscontroles die de PCAOB bij KPMG US zou gaan inspecteren, leek al lang bekend en werd doorgespeeld aan de gecontroleerde organisatie. De PCAOB heeft academic fellows die onder eigen verantwoordelijkheid en naam onderzoek doen naar onder andere de inspecties van controledossiers door de PCAOB en de interne inspecties van de kantoren. Opmerkelijk genoeg lijken de interne inspecties van de accountantskantoren in de VS goed voorspelbaar voor de geïnspecteerde audit partners. Audit partners lijken van te voren al goed te kunnen anticiperen op welke dossiers geselecteerd worden en passen hun gedrag hier op aan (Aobdia & Petacchi, 2020). Dit lijkt onwenselijk voor de effectiviteit van het kwaliteitsbeheersingssysteem.
Vergelijkbaar Nederlands onderzoek is mij hier nog niet bekend. Wat we in Nederland wel doen is klagen dat de AFM alleen dossiers selecteert, waarvan ze al een sterk vermoeden heeft dat er iets zou kunnen worden gevonden. Het doen van een representatieve steekproef naast een bepaalde risicoselectie is mijn inziens noodzakelijk en voorkomt geklaag achteraf over biased samples.
Steekproefomvang
Om uitspraken te kunnen doen is een bepaalde steekproefomvang nodig. Elke drie jaar tien controledossiers van een accountantsorganisatie selecteren die in diezelfde periode meer dan vijfduizend wettelijke controles heeft gedaan is niet uit te leggen. Er is dus meer inzicht in meer accountantsdossiers nodig. Dat brengt ons bij de vraag hoe lang een dossierinspectie redelijkerwijze mag duren. Als de obk'er tijdens het uitvoeren van de opdracht aan circa twaalf tot twintig uur voldoende heeft voor een opdracht, waarom zou een ervaren interne of externe inspecteur aan het dubbele hiervan dan geen genoeg hebben? Het dossier is immers al geschreven, wat niet is gedocumenteerd is niet gedaan en anders dan de okb’er staat de inspecteur niet in constante afstemming met het team over verschillende versies van de jaarrekening; deze is ten tijde van de inspectie al vastgesteld.
Wat zou zo’n inspectie mogen kosten? Als we rekenen met een commercieel uurtarief voor een ervaren registeraccountant, inclusief opslagen voor overhead, van circa € 250 en veertig uur per dossier, dan zou een inspectie dus circa € 10.000 mogen kosten. Dat betekent dat de AFM van het aangevraagde jaarlijkse budget van € 5.1 miljoen jaarlijks circa 510 controledossiers extra zou moeten kunnen inspecteren. Dat lijkt me een betere steekproefomvang om echt een uitspraak over de kwaliteit als geheel (twintigduizend wettelijke controles) te kunnen doen en significant hoger dan het huidige aantal inspecties.
Ik verheug me op uw reacties.
Gerelateerd
FAR-conferentie over relatie tussen cultuur en controlekwaliteit
De jaarlijkse conferentie van de Foundation for Auditing Research (FAR) staat geheel in het teken van de relatie tussen de cultuur binnen accountantskantoren en...
AFM-jaarverslag: Accountant opereert in 'systeem met kwetsbaarheden'
Het accountantsberoep is volop in transitie, maar tegelijk opereert de accountant in een "systeem met kwetsbaarheden". Wel heeft het beroep "significante stappen"...
FD: Kritische reacties op plan NBA voor uitbreiding bevoegdheden
Het voornemen van de NBA om haar regelgevende bevoegdheden uit te breiden naar accountantskantoren, roept volgens het FD "overwegend kritische reacties op bij experts...
Oob-kantoren: 'AFM-onderzoek OKB's versterkt kwaliteit'
De zes Nederlandse accountantskantoren met oob-vergunning staan positief tegenover de uitkomsten en aanbevelingen van het recente onderzoek van toezichthouder AFM...
NBA wil bevoegdheden uitbreiden naar accountantsorganisaties
De NBA pleit voor "duidelijker verhoudingen en een zuiverder scheiding" tussen de opstellers van regelgeving voor accountants en controle op de naleving daarvan...