Opinie 28 september 2012

Controleverklaring: 'The proof of the pudding is in the eating'

Deze week is bij de NBA gedebatteerd over de controleverklaring. Prima, want revisie blijkt nodig. Er is te veel onvrede over de (informatiewaarde) van de huidige verklaringen. Toch is er de afgelopen jaren wel iets verbeterd: het ruimer gebruik van toelichtende paragrafen. Hoe werkt dat in de praktijk?

Twee casussen ter illustratie. De eerste werd gisteren aangereikt in het Financieele Dagblad FD). Het jaarverslag van het Waarborgfondsfonds Sociale Woningbouw (WSW) werd besproken. Het WSW kampte met de dreiging van een liquiditeitstekort van miljarden euro's als gevolg van de Vestia-kwestie.

Het FD bericht dat accountant PwC - althans volgens anonieme bronnen - opname van een passage over de risico's in de toelichting op de WSW-jaarrekening heeft afgedwongen. Dat er is tussen WSW en de accountant over het onderwerp is gesproken blijkt in ieder geval uit de reactie van de directeur Beleid van WSW, Terheggen. "Bij deze exercitie horen goede gesprekken met de accountant."

Enfin, dat de accountant het thema in casu belangrijk acht moge blijken uit het feit dat het expliciet wordt genoemd in de controleverklaring: 'Wij vestigen de aandacht op paragraaf 18.5 in de toelichting in de jaarrekening waarin het systeem en het risico van borgstelling door de stichting nader uiteen zijn gezet.'

Prima handelwijze, omdat de lezer direct richting krijgt op welk punt hij of zij extra alert dient te zijn. Hetgeen geen overbodige luxe is in de steeds maar uitdijende informatiebrij. Een best practice wat mij betreft.

Daartegenover zet ik een bad practice en blijf in de corporatiesector: de jaarrekening van Stichting Portaal.

In de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 2011 van Stichting Portaal is paragraaf 1.3 getooid met de titel 'Foutenherstel'. Dat trekt direct de aandacht. Vervolgens wordt uiteen gezet dat in het verleden kostprijs-hedge accounting werd toegepast. Omdat te kunnen doen dient aan een aantal voorwaarden te worden voldaan. En dat deed Stichting Portaal niet. In hun eigen woorden:

'Bij een nadere analyse van onze derivatenportefeuille hebben wij geconstateerd dat niet in alle gevallen is voldaan aan deze voorwaarden. Zo passen geschreven swaptions bij nader inzien niet onder kostprijs hedge accounting. De geschreven swaptions worden vanaf 2011 dan ook tegen geamortiseerde kostprijs of lagere marktwaarde gewaardeerd. Daarnaast wordt voor enkele gestructureerde producten (index producten) gedeeltelijk afgezien van de toepassing van hedge accounting, omdat deze hedges onvoldoende effectief zijn.'

En:

'Tot en met de jaarrekening 2010 is voor de gehele derivatenportefeuille ten onrechte uitgegaan dat de hedge instrumenten de waardeverandering van de afgedekte positie volledig compenseren en dus volledig effectief waren. Vanaf de jaarrekening 2011 wordt de feitelijke ineffectiviteit van de hedge instrumenten direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.'

Vervolgens worden de aanzienlijke financiële effecten - tientallen miljoenen euro's aan correcties - becijferd.

Gelukkig was het onderwerp de accountant, KPMG, niet ontgaan. In de controleverklaring neemt deze in een paragraaf 'Ter benadrukking van aangelegenheden' het volgende op:

'Wij vestigen de aandacht op noot 1.3 op pagina 12 van de jaarrekening waarin onder 'Foutenherstel' uiteen is gezet dat correcties zijn doorgevoerd ten aanzien van de vergelijkende cijfers. Deze situatie doet geen afbreuk aan ons oordeel.'

Maar wat zegt ons dit nu? De laatste zinsnede gaat over het oordeel over de jaarrekening 2011. De fouten zaten echter in de jaren daarvoor. En hoe zit het nu met het accountantsoordeel over die jaren?

Nu is het punt dat over het verslagjaar 2011 een andere accountant (in persoon) een verklaring afgeeft dan in 2010. Maar beide malen betreft het een accountant van KPMG. Bij Stichting Portaal tekende over het jaar 2010 de accountant af die ook bij Vestia zijn handtekening onder de controleverklaring heeft gezet.

En nu mijn punt: bij Vestia werd door KPMG de controleverklaring ingetrokken. Met de volgende motivering:

'Wanneer na de controle en na het afgeven van de verklaring nieuwe informatie beschikbaar komt die twijfels doet rijzen bij de jaarrekening, moet de accountant erop toezien dat daarop gereageerd wordt. Zo nodig dient de accountant haar of zijn verklaring in te trekken. Met die intrekking geeft de accountant een belangrijk maatschappelijk signaal dat het eerdere oordeel over de jaarrekening tot nader orde wordt opgeschort.
Maar dan is het laatste woord nog niet gezegd. De posten in de jaarrekening dienen opnieuw te worden nagekeken en waar nodig aangepast. Aansluitend moet de accountant zich daarover een oordeel vormen.'

Terug naar de Stichting Portaal: wat is de betekenis van het foutenherstel voor het oordeel van de accountant over de jaarrekening 2010 (en eerder)?

Die vraag klemt temeer daar paragraaf 1.3 'Foutenherstel'  van de Stichting Portaal wordt afgesloten met de zinsnede: 'In het kader van het bovenstaande houdt deze jaarrekening tevens in een mededeling in de zin van artikel 2.362 lid 6, tweede volzin, BW 2.'

Daarin staat onder meer: 'Blijkt nadien dat de jaarrekening in ernstige mate tekortschiet in het geven van dit inzicht, dan bericht het bestuur daaromtrent onverwijld aan de leden of aandeelhouders en legt het een mededeling daaromtrent neder ten kantore van het handelsregister; bij de mededeling wordt een accountantsverklaring gevoegd (...).'

Mijn afdronk? De paragraaf 'Ter benadrukking van aangelegenheden' wijst op het foutenherstel en via de verwijzing naar artikel 2 363 lid 6 BW ook naar het feit dat de oude jaarrekening 'in ernstige mate tekortschiet'. Maar de accountant zegt niets over de toereikendheid van eerder - door hetzelfde accountantskantoor - afgegeven verklaring. Of over het antwoord op de vraag of het accountantskantoor in het verleden zelf al dan niet een verkeerd oordeel heeft geveld over de toepassing van kostprijs hedge accounting? En wat moeten we met het gegeven dat bij Vestia wel sprake is van de intrekking van de controleverklaring en bij Stichting Portaal niet? Gaat het in beide situaties niet om de onjuiste toepassing van kostprijs hedge accounting?

Ofwel: na lezing van de controleverklaring bij Stichting Portaal heb ik meer vragen dan antwoorden. Daar kan een toelichting niet voor zijn bedoeld, zelfs indien die juridisch bezien volgens de regelen der kunst zou zijn opgesteld.