Lex van Almelo

Martijn van Opijnen werkt sinds 2004 bij de AFM, de laatste jaren als senior beleidsadviseur Kwaliteit Accountantscontrole & Verslaggeving. Daardoor kon hij voor zijn promotieonderzoek onder meer informatie gebruiken die de AFM had gekregen in het kader van de vergunningverlening, informatie van de jaarlijkse vragenlijst, van de 'AFM Monitor Accountantsorganisaties' en gegevens uit de interne registers van de AFM.

Door de informatie te combineren, heeft Van Opijnen gekeken of de AFM in de eerste twee jaar van haar toezicht goede en slechte controlekwaliteit kon onderscheiden op een manier die voldoet aan de academische maatstaven. Dat blijkt het geval. Uit het onderzoek blijkt dat tot en met boekjaar 2008 de toetsingen bij de vergunningverlening nog niet hebben geleid tot verbetering van de controlekwaliteit. Van Opijnen maakt wel een kanttekening: "De AFM was toen net twee jaar bezig."

Amicale toetsing

Voordat het publiek toezicht in 2006 werd ingevoerd, moest collegiale toetsing de kwaliteit waarborgen. U schrijft dat die toetsing wellicht 'te amicaal' was.
"Uitkomsten van Amerikaans onderzoek suggereren dat collegiale toetsers te dicht bij de praktijk staan. Vaak zijn ze nog actief in het beroep. En de Nederlandse beroepsregels boden destijds de mogelijkheid om af te wijken van de toetser die de beroepsorganisatie aanwees. De grootste kantoren kozen vaak een reviewteam van een ander big four of big six kantoor."

'Uitkomsten van Amerikaans onderzoek suggereren dat collegiale toetsers te dicht bij de praktijk staan.'

Zijn die minder kritisch dan aangewezen toetsers?
"Dat zou kunnen verklaren waarom de toetsing de controlekwaliteit niet verbeterde."

Onafhankelijkheid

U heeft ook onderzocht in hoeverre zakelijke relaties met de controlecliënt de controlekwaliteit beïnvloeden. Die invloed blijkt eerder positief dan negatief. Hoe zit dat?
"Voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet om controle bij cliënten die ook adviesdiensten inkopen bij het accountantskantoor. De zakelijke relaties houden in dat het kantoor producten of diensten inkoopt bij een cliënt, waar het tegelijkertijd de jaarrekening controleert. Bijvoorbeeld door IT-diensten of software af te nemen, vastgoed te huren of geld te lenen. Ik heb geen bewijs gevonden dat die zakelijke relaties de controlekwaliteit negatief beïnvloeden. De fee voor de controle bleek vaak juist hoger."

Dat zou je niet verwachten…
"Het is niet helemaal verrassend. De regels schrijven voor dat de accountant zijn onafhankelijkheid moet waarborgen. Hij kan een bedreiging daarvan wegnemen door aanvullende controle, review en andere kwaliteitsmaatregelen. Die maatregelen kosten geld en dat zou dus kunnen verklaren dat de fee hoger is."

'Hoe beter de governance van het kantoor, hoe beter de kwaliteit.'

Governance

Uit uw onderzoek blijkt ook: hoe beter de governance van het kantoor, hoe beter de kwaliteit.
"Dat klopt. Op basis van de informatie die de kantoren invullen op de vragenlijsten van de AFM, heb ik gekeken naar de organisatiestructuur en de procedures voor kwaliteitsbeheersing. Ik heb de kwaliteit gemeten aan de hand van drie maatstaven: het aantal klachten en procedures tegen het kantoor, het aantal onderzoeken en sancties van de toezichthouder en het aantal kantoren dat zijn vergunning heeft ingeleverd. Daaruit blijkt dat er een direct verband bestaat tussen die governancekenmerken en de controlekwaliteit."

Heeft het toezicht van de AFM dus effect?
"Dat kun je zo niet zeggen. Ik heb de relatie onderzocht tussen de gereguleerde werkomgeving van accountants en de kwaliteit van hun werk. Het toezicht van de AFM is maar één onderdeel van die gereguleerde context; de andere zijn de onafhankelijkheids- en de governanceregels. Ik heb drie aparte onderzoeken gedaan die samenhangen met controlekwaliteit, maar niet allemaal gaan over het toezicht van de AFM. Je kunt wel zeggen dat er een daadwerkelijk verband bestaat tussen de gereguleerde omgeving en controlekwaliteit."

'Er bestaat een daadwerkelijk verband tussen de gereguleerde omgeving en controlekwaliteit.'

Regels bevorderen kwaliteit?
"Als je het heel simpel wilt zeggen, komt het daarop neer, ja."

Verbetering blijft noodzakelijk

Kunt u op basis van uw onderzoek zeggen wat de AFM kan verbeteren?
"Ik heb alleen gekeken naar het AFM-onderzoek bij de vergunningverlening. Daarna is het doorlopend toezicht ingevoerd en het toezicht verbreed. De AFM onderneemt nu ook actie op basis van signalen en incidenten en monitort de verbeteringstrajecten van kantoren. De resultaten van de toezichtonderzoeken worden sinds een wetswijziging niet meer anoniem gepubliceerd, maar mèt de kantoornamen. De wetgever verwacht dat dit een extra stimulans is voor verdere verbetering. Bij kantoren blijft de kwaliteit voorlopig hoog op de agenda staan. Het is een flinke uitdaging, die behoorlijk wat energie en investeringen eist."

De accountancy moet zich nog flink verbeteren?
"De rapporten die de AFM tot en met 2014 heeft uitgebracht, laten zien dat de kwaliteit nog onvoldoende was. Maar het beroep is in 2014 wel wakker geschud en heeft veranderingen in gang gezet. Dat jaar was echt een aanjaagmoment."

Blijft u bij de AFM werken?
"Nee. Ik ben vanaf 1 juni executive director bij de compliance afdeling van EY Accountants."

Gaat u daar iets aan de kwaliteit verbeteren?
"Daar hoop ik wel aan te kunnen bijdragen, ja. Ik voel me als accountant natuurlijk nauw verbonden met het beroep en vind dat het relevant moet blijven. Dat kan alleen als het maatschappelijk verkeer erop kan vertrouwen dat de kwaliteit goed is."

Meer informatie

• Audit Quality in a Regulatory Context. Empirical Studies on Public Oversight, Auditor Independence, and Audit Quality Indicators.