Adrie Boxmeer

Een 'lerend beroep' is één van de centrale thema's uit de vernieuwingsagenda van de NBA. Daarbij gaat het, naast permanente educatie, ook over het leren van fouten; eigen fouten en die van collega's. Accountantskantoren hebben procedures ingericht om fouten te voorkomen. Maar fouten zullen gemaakt blijven worden. Daar kunnen we van leren, aldus de vernieuwingsagenda. Anderzijds weerhoudt de mogelijke bestraffing van fouten accountants ervan om open te zijn en gemaakte fouten met directe collega's of met anderen buiten het eigen kantoor te delen. "Dit betekent dat we met elkaar een goede balans moeten vinden tussen leren en handhaven. Wij vragen accountantskantoren een cultuur te creëren waarin open over gemaakte fouten en de daaruit volgende maatregelen wordt gesproken. Opdat iedereen in staat wordt gesteld hiervan te leren en om elkaar te helpen het beter te doen", zo stelt de publicatie.

We praten erover met Viviana Kooistra-Voorwald, partner bij PwC en voorzitter van de desbetreffende NBA-werkgroep. En met Therese de Groot, financial controller Vereniging & Marketing van de ANWB en betrokken bij de PE-pilot bij haar werkgever. Daarnaast werkt ze twee dagen per week voor de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA).

Cultuuromslag

"Met het onderstrepen van dit thema nodigen we als NBA-bestuur de beroepsgroep uit om initiatieven hierover te starten", aldus Viviana Kooistra. "Uit mijn eigen werkomgeving bij PwC kan ik zeggen dat het een cultuuromslag vergt. Het is altijd makkelijker om te praten over successen. Bij PwC bestaat een cultuur van hulp zoeken en ondersteuning vragen bij lastige dilemma’s. Medewerkers krijgen ruimhartig hulp bij zaken die niet goed gaan of dreigen te gaan. Dan moet je niet alléén een beslissing nemen. Zoals mijn collega Ruud Dekkers jaren geleden al zei: 'De ergste fout die je kunt maken, is de fout die je alleen maakt.' We zijn na al die jaren hier op de goede weg."

'Voor een materiële fout kan nooit één persoon verantwoordelijk zijn.'

Bij de ANWB is men eveneens met dit onderwerp bezig. Therese de Groot: "Ook bij ons vinden medewerkers het moeilijk om over gemaakte fouten te praten. Om dat te doorbreken is het goed om ze te laten realiseren dat ze onderdeel zijn van het totale proces. Voor een materiële fout kan nooit één persoon verantwoordelijk zijn. In de praktijk blijken er minimaal drie mensen betrokken te zijn: de uitvoerende persoon, degene die controleert en degene die de overall review verricht. Als er maar één iemand betrokken is bij een fout, dan heb je het proces niet goed ingericht."

Mooi dat er in werkorganisaties een begripvolle cultuur is waarin collega’s niet direct worden afgebrand bij een fout, maar er is natuurlijk wel een 'maar'. Kooistra: "De AFM verlangt tot op heden wel maatregelen naar aanleiding van fouten in dossiers, om te voorkomen dat die zich nogmaals voordoen. Dan kom je uiteindelijk terecht bij de eindverantwoordelijke partners."

Niet voor niets schrijft de NBA in de toekomstvisie: "Vanzelfsprekend moet ook getoetst worden om de kwaliteit van de uitgevoerde werkzaamheden te meten. Als de uitvoering niet aan de kwaliteitseisen voldoet is de verantwoordelijke accountant hierop aanspreekbaar en aanvaardt hij of zij de consequenties in de vorm van passende interne of externe maatregelen." 

PE-pilot

Een andere ambitie die de NBA over het lerend beroep formuleert in de vernieuwingsagenda is dat accountants hun hele loopbaan blijven leren, om in hun eigen functie gebruik te kunnen maken van innovaties.

Daarover hebben Kooistra en De Groot uitgesproken ideeën. "Bij de huidige PE-systematiek sprokkelt men aan het einde van het jaar nog snel wat PE-punten bij elkaar, zonder dat er bij stil wordt gestaan of een bepaalde cursus wel past bij iemands carrièreontwikkeling", zegt Kooistra. "Dat is in de PE-pilot anders. Allereerst kijken we wat voor type accountant iemand is. Op basis hiervan maken we een tweedeling tussen leerstof die voor iedereen verplicht is, zoals: hoe scherp ik mijn professioneel kritische houding en hoe bekwaam ik mij in de digitalisering van mijn vak?" Een deel is daarnaast afgestemd op iemands werk als bijvoorbeeld openbaar accountant of accountant in business. "Van belang is daarbij dat er toetsingen blijven plaatsvinden, zoals de verplichte kennistoets, om de kennis en kwaliteit van de beroepsgroep op een hoog niveau te houden."

'Bij de huidige PE-systematiek sprokkelt men aan het einde van het jaar nog snel wat PE-punten bij elkaar.'

De ANWB ("een eldorado voor financials door de diversiteit aan activiteiten") doet sinds 2017 mee met de PE-pilot. De Groot: "Wij hebben onze centrale opleidingen langs twee sporen ingericht. Elk jaar stellen we actuele onderwerpen vast. Denk aan robotics, process mining en data-analyse. In werkgroepen gaan we daarmee aan de slag. Daarnaast hebben we het aanbod van de jaarlijkse vaktechnische updates, dat voor alle medewerkers in de financiële functie geldt." Op individueel niveau wordt daarnaast aandacht gegeven aan competentieontwikkeling. "De PE-pilot hebben we geïntegreerd in onze HR-cyclus. Iedere medewerker legt zijn doelstellingen en vorderingen vast. Wat wil ik leren? Hoe bereik ik dat? Heeft de cursus mij daarbij geholpen? We hebben gedurende de pilot wel gemerkt dat tijd vrijmaken voor tussentijdse vastlegging en reflectie erg belangrijk is."

Kruisbestuiving

Tot slot doet Viviana Kooistra als scheidend NBA-bestuurslid (aftredend tijdens de ALV van 18 juni aanstaande) nog twee suggesties om zoveel mogelijk van elkaar te leren. "Allereerst het 'project groen-grijs': oudere accountants betrekken zoveel als mogelijk jongere collega’s bij hun activiteiten. Niet alleen omdat een jongere collega kan leren van iemand met veel ervaring. Ook omgekeerd kun je veel opsteken: bijvoorbeeld wat betreft digitale technieken." Volgens Kooistra kan zo’n zelfde kruisbestuiving plaatsvinden tussen de NBA-beroepsgroepen. "Leren en kennis delen binnen de keten. Een controlerend accountant wisselt informatie uit met een accountant in business en omgekeerd, bijvoorbeeld in bepaalde sectoren of over bepaalde thema's. De gedachte hierachter is: de kwaliteit van financiële informatie is afhankelijk van alle schakels in de keten en je bevordert begrip voor elkaar positie, bijvoorbeeld tijdens een controle."

'De kwaliteit van financiële informatie is afhankelijk van alle schakels in de keten.'

Therese de Groot heeft voor haar PhD-onderzoek gedaan naar accountingkeuzes van controllers. "Controllers met een auditachtergrond blijken pas na hun ervaring in de business de complexiteit van sommige verslaggevingskeuzes echt goed te doorgronden. Dus begrip voor de business is heel belangrijk."

Kooistra kan zich voorstellen dat openbare accountants en hun collega's in business aan de hand van een actueel thema ervaringen uitwisselen. "Ik heb veel klanten in de energiesector. De energietransitie, de halvering van de uitstoot van kooldioxide die in 2030 moet zijn gerealiseerd, wordt hét thema van de komende jaren. Niet alleen voor energiebedrijven die zich moeten instellen op hun nieuwe rol, maar voor alle ondernemingen. Het is letterlijk van levensbelang, want je zult nu als bedrijf nog maar veel CO2 uitstoten. Vele accountants zullen met deze strategische en financiële uitdagingen te maken krijgen. Dit lijkt me een fantastisch thema waarover de beroepsgroepen met elkaar in gesprek kunnen, nee, moeten."