Ontwikkeling

Weerstand binnen het vak

Doorbreken van weerstand binnen het vak vraagt tools die gericht zijn op een open communicatie van de sector, meent Jan Willem Taams.

Jan Willem Taams

In januari zijn de rapporten 'Spiegel voor de accountancysector' van de Monitoring Commissie Accountancy (MCA) en 'Vertrouwen op controle' van de Commissie Toezicht Accountancysector (CTA) verschenen. De kernpunten in deze rapporten zijn verhoging van kwaliteit, verbeteren van toezicht en investeren in gedrag & cultuur. Voorgaande is verbonden met open communicatie en meer aandacht voor het publiek belang. Enkele observaties bezien vanuit weerstand binnen het vak.

De eerste reacties van accountants kennen vooral een procesmatige insteek. In algemene zin wordt met waardering kennis genomen van de evenwichtige rapporten en wordt geconstateerd dat er werk aan de winkel is. Inhoudelijk wordt beperkt ingegaan op maatregelen die door de commissies worden voorgesteld in relatie tot verhoging van kwaliteit, verbeteren van toezicht en investeren in gedrag & cultuur. Accountants lijken zich bewust op de vlakte te houden over de rapporten en de gevolgen die dat kan hebben voor betrokkenen. De reacties ontberen mede daardoor leiderschap, daadkracht en vernieuwing. De minister van Financiën dient chocola te maken van de in totaal 52 aanbevelingen van de commissies. Dat is één maatregel minder dan de 53 maatregelen die in 2014 werden voorgesteld door de sector zelf. De accountancy is daarmee vijf jaar aan de slag geweest.

Toonzetting

Alhoewel het niet expliciet wordt gezegd, is ook duidelijk dat de accountancy weerstand vertoond met betrekking tot de voorgestelde veranderingen. Deze weerstand is het meest voelbaar bij het rapport van de MCA. Vooral de hardere toonzetting, die anderen percipiëren als duidelijk, wordt als onprettig ervaren. Het CTA-rapport stemt tot meer tevredenheid bij accountants. Beide rapporten kennen overigens een gelijkluidende conclusie: het kan en moet nog altijd beter in de accountancy.

'Beide rapporten kennen overigens een gelijkluidende conclusie: het kan en moet nog altijd beter in de accountancy.'

Zonder een lans te willen breken voor één van de rapporten, is het verstandig om beide rapporten op inhoud te beoordelen. Een voorkeur uitspreken voor een rapport alleen op basis van toonzetting doet tekort aan het positieve inhoudelijke werk dat door beide commissies is verricht. De voorgehouden spiegel is confronterend. Ook moet voorkomen worden dat te gemakkelijk wordt omgegaan met vertrouwen op controle. Eindconclusie is dat zowel MCA als CTA de sector oproepen om aan de slag te gaan. De bal ligt voorlopig bij de minister van Financiën. Leiden zijn keuzes ook tot weerstand binnen het vak?

Regie

Weerstand leidt onvermijdelijk tot afweermechanismen als rationalisatie, verdringing, ontkenning, agressie, verschuiving, vermijding, overdekking door tegendeel, projectie, regressie en diskwalificatie. Gezien het geschetste beeld in de media over accountants valt voor dit soort reacties ook in zekere mate begrip op te brengen. Niettemin leggen de rapporten onmiskenbaar pijnpunten bloot die volgens de commissies externe druk vragen. In dit kader pleit de MCA voor een nieuwe monitoring commissie en de CTA voor de aanstelling van een kwartiermaker die regie voert. Beide commissies hebben er blijkbaar geen vertrouwen in dat de sector de problemen zelf oplost, terwijl de sector zelf de oplossing is. In de blog 'Ben ik de oplossing?' voor het IFFC is een Indiaanse spreuk opgenomen die zegt: "Vertel me de feiten en ik zal eruit leren. Vertel mij de waarheid en ik zal ze geloven. Maar vertel me een verhaal en het zal voor altijd in mijn hart verder leven." Dat geeft goede richting. Door een hoopgevend verhaal te communiceren kunnen afweermechanismen worden geslecht en wordt gedrag op een goede manier beïnvloed. Dat geeft rust en ruimte om te bouwen aan een nieuwe accountancy.

Winst

Ondertussen is het verstandig als de sector niet te veel nuanceert. Dat is symbolisch voor vasthouden aan het oude, terwijl het nieuwe stevig aan de deur klopt en deze deur al ver is geopend. In dit kader is het beste voornemen voor 2020 om meer durf te tonen en onorthodoxe keuzes te maken. Bijvoorbeeld door uit te spreken dat de accountancy zo niet langer kan doorgaan. Een fundamenteel andere houding is nodig die leidt tot wegen naar nieuwe oplossingen. Dat is voor accountants moeilijk en wordt als verlies gezien. Door de weerstand heengaan vraagt deze keuze te maken. Daardoor verdwijnt de pijn en wordt winst ervaren. Dit leidt tot opluchting. Carrieretijger.nl beschrijft in een interessant artikel over omgaan met weerstand: "Weerstand heeft te maken met de angst voor het onbekende, maar ook met het beknot voelen in vrijheid. Mensen voelen weerstand als ze een beperking opgelegd krijgen die ze als oneerlijk ervaren. Vrijheid is hierin een ruim begrip en betekent ook 'doen zoals je het gewend bent te doen' of 'denken zoals jij er altijd al over denkt'. De kunst van reageren op weerstand is daarom vooral de vinger op de zere plek te leggen. Erachter komen wat de betrokkene als ‘oneerlijk’ of bezwaarlijk in de situatie ervaart."

Palet

Het is goed voor te stellen dat alle rapporten die in de afgelopen jaren zijn verschenen, tot weerstand leiden bij de professionals in de accountancy. Weerstand bespreekbaar maken is dan ook de eerste stap in de kwartiermaker aanpak. Een 'stakeholdersanalyse' naar aanleiding van de uitgebrachte rapporten is hiervoor een prima instrument. In die fase gaat het niet om de inhoud, maar vooral om de gedragscomponent.

'Weerstand bespreekbaar maken is dan ook de eerste stap in de kwartiermaker aanpak.'

Dit vraagt specifieke kwaliteiten van de kwartiermaker die tot uitdrukking moeten komen in het profiel. De kwartiermaker heeft draagvlak nodig bij de politiek, de toezichthouder en de sector zelf. Kunnen werken onder de radar en bereid zijn om met de poten in de klei te staan zijn andere kwaliteiten. Ook skills op het gebied van soft controls, mede in relatie tot het slechten van de weerstand binnen het vak zijn onmisbaar voor perspectief. Een kwartiermaker met focus op vooral structuurmaatregelen slaagt niet in de missie om de sector te helpen bij de gewenste ontwikkeling. Door instrumenten in te zetten die ondersteunend zijn bij adressering van weerstand binnen het vak, ontstaat een basis voor verandering die de werking van structuurmaatregelen borgt.

Vruchtbaar

De kwartiermaker moet dus aan de slag met de aanwezige weerstand binnen het vak. Door dit te doen worden accountants meer ontvankelijk voor de veranderingen op de kerngebieden kwaliteit, toezicht en gedrag & cultuur. Dit proces vraagt volharding en uithoudingsvermogen om taaie leemlagen om te ploegen naar grond die vruchtbaar is. Deze grond kan worden benut om Audit Quality Indicators te ontwerpen en intern en extern toezicht te intensiveren en te stroomlijnen. Gedrag & cultuur in de accountancy vraagt ook investeringen in reflectie, monitoring, zelfevaluatie en coaching. Mindfulness is een interessante optie. In Accountant Q4 van december 2019 is daarover het artikel 'Stap uit de tredmolen' opgenomen. Meer instrumenten zijn beschikbaar om ruimte te maken voor veranderingen.

Doorbreken van weerstand binnen het vak vraagt tools die gericht zijn op een open communicatie van de sector. Met goede wil en gezonde druk van buiten doen accountants dit voor zichzelf en het publiek belang. De weerstand tegen verandering binnen het vak verdwijnt dan als sneeuw voor de zon.

Jan Willem Taams is betrokken bij business- en verandervraagstukken die zijn verbonden met strategie, governance en bedrijfsvoering. Taams, afgestudeerd als registeraccountant, werkte eerder bij Pensioenuitvoerder Mn Services en KPMG Accountants. Sinds 2009 vervult hij vertrouwensrollen als adviseur, bestuurder, kwartiermaker, informateur, onderzoeker, moderator, toezichthouder en procesbegeleider.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.