Terug naar mei 2018. Het FD kopt "Door werkdruk dreigt leegloop onder accountants", naar aanleiding van het onderzoek Opvattingen over het accountantsberoep, uitgevoerd door de NBA Young Profs in samenwerking met Nyenrode Business Universiteit. Vanaf dat moment is dit onderwerp eigenlijk niet meer van de agenda verdwenen. Het was de tijd van veel publieke belangstelling rondom het accountantsberoep als gevolg van schandalen en kritische toezichtsrapportages. Het toenmalige NBA Young Profs-bestuur wilde zijn achterban een stem geven in dit rumoer.

Van het kastje naar de muur

Alhoewel het onderzoek uit 2018 breder van opzet was, werd het thema werkdruk bij de ontvangst van het rapport breed belicht. Dat was een relatief nieuwe ontwikkeling. Voorheen werden pogingen om dit onderwerp te agenderen niet erg serieus genomen en werden ze afgedaan met reacties als "In mijn tijd heb ik het ook zo moeten leren", "Het hoort er nu eenmaal bij" en "De millennials hebben nu eenmaal een andere mindset en een minder goed ontwikkelde arbeidsethos".

Toch waren er ook voor die tijd al signalen dat accountants (jong én oud) hiervan serieus last hadden. Dat bleek ook uit de reacties op het nieuwsbericht, waar het FD in een follow up-artikel aandacht aan besteedde. Journalisten merkten na een rondgang langs jonge professionals dat zij zeer terughoudend waren om dit thema aan te kaarten binnen de kantoren, want "een jonge accountant die klaagt over werkdruk hoort er niet bij".

Impact

Het onderzoek uit 2018 heeft veel in beweging gezet en grote impact gehad binnen de sector. De NBA, kantoren en anderen hebben zich ingespannen om de werkdruk aan te pakken en ook de NBA Young Profs zelf blijven aandacht aan het onderwerp geven. Enkele zichtbare veranderingen die gerealiseerd zijn:

'Het onderzoek uit 2018 heeft veel in beweging gezet en grote impact gehad binnen de sector.'

• Het topic werkdruk staat steeds vaker op de bestuursagenda en de agenda van de commissarissen.
• Er is meer aandacht voor de bespreekbaarheid van dit thema binnen kantoren.
• Er zijn steeds meer young boards binnen accountantsorganisaties. Hiermee onderschrijven de besturen het belang van de stem van de young professionals. De young boards zitten met het bestuur om tafel en bespreken daarbij ook het onderwerp werkdruk.
• Er is meer aandacht voor trainingen gericht op young professionals die onder andere gaan over soft skills. Hierbij leren zij zaken als werkdruk meer bespreekbaar te maken.
• Het beeld dat de werk-studie-privébalans nu anders is dan jaren geleden, wordt steeds meer onderkend, net als de relatie die dit topic heeft met het thema werkdruk.
• Men is zich steeds meer bewust van het feit dat de opleiding om accountant te worden is veranderd en dat dit ook invloed heeft op de ervaring van werkdruk.

Maar toch. Het onderzoek van de NBA Young Profs was (mede) aanleiding voor de Arbeidsinspectie (Inspectie SZW) om onderzoek te doen naar de werkbelasting bij jonge medewerkers. In dit onderzoek keek de inspectie ook naar andere beroepsgroepen, zoals medici, ict'ers en horecamedewerkers. Uit deze vergelijking bleek dat de accountancysector slecht scoorde qua psychosociale arbeidsbelasting. Bovendien heeft recent onderzoek van het Research Centre for Education and the Labour Market (ROA) laten zien dat de hoge werklast nog steeds één van de belangrijkste redenen is waarom jonge accountants vroegtijdig besluiten het beroep te verlaten.

Werkdruk: een nieuwe realiteit?

De wereld is de afgelopen jaren behoorlijk veranderd, met name door de coronapandemie. Tegelijkertijd tonen de vervolgonderzoeken van de NBA Young Profs uit 2020 en 2023 aan dat de werkdruk onverminderd hoog is.

'Het thema werkdruk blijft een probleem.'

De redenen hiervoor zijn onder andere het tekort aan accountants (de uitstroom is groter dan de instroom), de uitbreiding van de rol van accountants rondom ESG-reporting en de extra werkzaamheden die op het bordje van accountants zijn komen te liggen rondom de controle van de coronasteunmaatregelen. Ook wordt er steeds vaker van jonge professionals verwacht dat zij weer op kantoor of bij de klant aan het werk gaan, in plaats van thuis. 

Het thema werkdruk blijft een probleem. Er wordt een hoge prijs én inzet gevraagd van accountants, door kantoren en maatschappij. 

Katalysator voor verdieping

De NBA Young Profs willen als katalysator het gesprek over werkdruk opnieuw in beweging zetten. Waar het rapport van 2018 een eerste schets bood, is er nu een wetenschappelijke verdieping op basis van door hun verzamelde data. Dit zorgt ervoor dat het thema werkdruk een bredere, gelaagde context krijgt, die de werkelijkheid van vandaag weerspiegelt.

De NBA Young Profs streven ernaar om de dialoog hierover te voeren met álle stakeholders die een belangrijke rol hebben rondom dit thema. Juist omdat de discussie over werkdruk de afgelopen jaren soms explosief was en polariseerde. Partijen stonden tegenover elkaar, in plaats van mét elkaar te kijken naar de toekomst. Dit bracht het debat niet verder dan de hoofdlijn: Hitting the target, missing the point. Door nu met elkaar de diepgang op te zoeken, willen de NBA Young Profs helpen de discussie richting de kern van de problematiek te brengen, om zo de dialoog constructief verder vorm te geven.

Werkdruk ontleed

Marlies de Vries en Roland Speklé (beiden verbonden aan Nyenrode) hebben de data van het onderzoek uit 2018 gebruikt om wetenschappelijk onderzoek te doen naar onder andere werkdruk. De data hebben zij verder geanalyseerd, om een dieper inzicht te krijgen in de relatie tussen de werkdruk in het busy season enerzijds en de kwaliteit van de audit en de aantrekkelijkheid van het beroep anderzijds. Dit onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke journal Behavioral Research in Accounting. Het vertrekpunt van dit onderzoek was het idee dat werkdruk het vak wellicht minder aantrekkelijk maakt, maar aan de andere kant misschien gewoon nodig is om een goede audit te doen. Tegelijkertijd ligt het in de rede te verwachten dat een hoge auditkwaliteit accountants trots maakt op hun werk, wat de aantrekkingskracht van het beroep juist weer vergroot. De Vries en Speklé betogen voorts dat de relaties tussen werkdruk, auditkwaliteit en de aantrekkelijkheid van het vak niet universeel zijn, maar afhangen van het commitment dat accountants voelen ten opzichte van hun werkgever.

'De resultaten van het onderzoek geven een genuanceerd beeld van deze complexe materie.'

De resultaten van het onderzoek geven een genuanceerd beeld van deze complexe materie. Hoewel er op zichzelf inderdaad een samenhang is tussen de werkdruk in het busy season en het verlies van interesse in het accountantsvak, is dat effect afhankelijk van het commitment dat mensen ervaren: bij een hoger commitment wordt die samenhang minder en hij verdwijnt zelfs geheel bij een gemiddeld niveau van commitment. We nemen iets soortgelijks waar met betrekking tot de relatie tussen de werkdruk en de ervaren auditkwaliteit: die relatie is positiever bij hogere niveaus van commitment. Die ervaren kwaliteit zelf is op haar beurt weer een belangrijke factor voor de aantrekkelijkheid van het vak: hoe lager die kwaliteit, hoe groter het verlies aan belangstelling voor het vak.

Agenda voor kantoren

Deze bevindingen impliceren een belangrijke ontwikkelingsagenda voor de kantoren. De werkdruk in het busy season is een probleem dat niet eenvoudig kan worden opgelost. Dit ontslaat accountantskantoren er natuurlijk niet van om te blijven zoeken naar mogelijkheden om die druk te verlichten. Ondertussen blijkt organisatiecommitment echter een cruciale sleutel te zijn, om de gevolgen van werkdruk voor de kwaliteit van de audit en de aantrekkelijkheid van het beroep een constructieve draai te geven. Door te investeren in een versterking van die betrokkenheid, kunnen de kantoren invloed uitoefenen op hoe die werkdruk wordt ervaren. Zo kunnen ze condities creëren waarbinnen de met de werkdruk samenhangende stress niet leidt tot uitputting, maar juist tot een extra productieve focus op het werk.

Uit het onderzoek komen nog meer factoren naar voren die binnen de invloedssfeer van de kantoren liggen en die aantoonbaar samenhangen met de aantrekkelijkheid van een voortgezette carrière binnen de accountancy. Zo blijkt de geboden flexibiliteit met betrekking tot werktijden en -locaties (thuiswerken!) positief bij te dragen, terwijl de mate waarin het traditionele arbeidsethos van lange werkdagen en een werk-eerst-mentaliteit (buiten het drukke seizoen) heerst, juist samenhangt met teleurstelling in het vak.

Hoe kunnen we van dit onderzoek leren?

Graag willen wij u als lezer meenemen in de onderwerpen die de revue passeren in dit onderzoek. Hiermee willen wij vanuit de NBA Young Profs de vertaalslag maken van het wetenschappelijke onderzoek naar de werkvloer. Wat kunt u nu met dit onderzoek en waarom is dit zo belangrijk voor u, de professional, de young prof en onze sector? Maar misschien nog wel belangrijker: hoe kunt u dit gebruiken in uw dagelijkse praktijk en hoe hier uw voordeel mee doen? En hoe kunnen we de verandering, waar velen op zitten te wachten, versnellen? 

Op 20 november jl. is het nieuwe onderzoek voor young profs gelanceerd, via een survey aan young profs. Op basis daarvan wordt meer hierover geschreven. Benieuwd naar onze bevindingen? Houd deze site in de gaten en vergeet niet te reageren op ons onderzoek.

Dit artikel is opgesteld door de NBA Young Profs, in samenwerking met Marlies de Vries en Roland Speklé, beiden als hoogleraar verbonden aan universiteit Nyenrode.