Integriteitskwesties zijn zowel terug te voeren op degene die de integriteitsregels schendt, als op een gebrekkig toezicht, stelt Jan Bouwens naar aanleiding van enkele incidenten.
Discussie ColumnGevraagd: Betere toezichthouders!
Recent schreef Henk Vlaming een artikel op deze site, waarin de vraag opkwam of de accountant de integriteitsschendingen bij Ajax aan de kaak stelde. Vlaming zegt het niet te weten en eindigt met de stelling dat eventuele afwaarderingen naar aanleiding van de perikelen pas begin 2024 duidelijk zullen worden. Met andere woorden: Waar is de accountant? Zijn stuk geeft een aantrekkelijke inkijk, maar veronderstelt ten onrechte dat het publiek moet weten dat de accountant optrad.
Het is duidelijk dat het toezicht heeft gefaald, maar het is onwaarschijnlijk dat de accountant hier de schuldige is. Het is niet aan de accountant om naar de Telegraaf te lopen, maar het is wel aan de accountant om zaken bij het bestuur en de raad van commissarissen aan de orde te stellen. Het is vervolgens aan de rvc en het bestuur om zich publiekelijk te verantwoorden, niet aan de accountant. De laatste souffleert.
Nu verschenen er recent nog twee berichten over integriteitschendingen en het loont de moeite om deze zaken in trio te bespreken.
De eerste betrof een onderzoek door een socioloog naar de dood van Sammy Baker, die onder nog altijd te verhelderen omstandigheden werd doodgeschoten. In dit geval uitte de onderzoeker oorspronkelijk felle kritiek op het politieoptreden. Deze kritiek werd in een tweede versie van het rapport ingetrokken en niemand was daarna voor commentaar beschikbaar.
NRC beschreef hoe een voormalig directeur van Waternet een eigen bedrijf opdrachten toeschoof. In het eerste geval betreft het een eenmalige schending, in het tweede geval betreft het een zaak die jarenlang aanhield. Gelijktijdig zien we bij Ajax een vergelijkbaar geval, waar de technisch directeur een speler kocht via een agentenkantoor met aandelen in zijn privébedrijf.
Het zijn allemaal integriteitsschendingen die we wekelijks in de krant tegenkomen. Het (b)lijkt moeilijk te zijn zulke schendingen te voorkomen.
Lijkt of blijkt? We kennen in de accountancy al meer dan honderd jaar principes die eenvoudig kunnen worden gevolgd, maar die men met grote regelmaat BLIJKT te negeren.
In het geval van de wetenschapper die onderzoek deed naar de dood van Sammy Baker was het afdoende geweest als deze de afspraak had gemaakt dat hij vrij was gegevens te verzamelen en zonder last of ruggespraak met zijn opdrachtgever het rapport aan de Rijksrecherche zou mogen leveren. Kennelijk is dat niet gebeurd en blijkt de Rijksrecherche het principe te hebben geschonden van scheiding van registrerende en controlerende functie. Degene die registreert controleert ook (of de uitkomst in zijn belang is); dat is hier de Rijksrecherche die twee petten lijkt te dragen en deze ook naar believen op kan zetten. Dat hadden gescheiden functies moeten zijn: onderzoeker (registreert feiten) en controlerende functie (Rijksrecherche controleert optreden politie). Tegelijk had de onderzoeker om deze reden het onderzoek niet mogen aanvaarden.
In het geval van Waternet en Ajax loopt de beschikkende functie (opdrachten geven) in de war met het directe eigen belang van de directeuren die via hun bedrijf (Waternet en Ajax) zaken doen met een bedrijf waarvan zij (mede-) eigenaar zijn.
De drie gevallen komen op twee punten overeen, namelijk het gebrek aan toezicht en het feit dat altijd twee partijen integriteit schenden. Integriteitskwesties zijn ALTIJD terug te voeren op iemand die ervoor kiest om integriteitsregels te schenden en op een gebrekkig toezicht. Bij de Rijksrecherche lijkt er een belangenlijn naar het politiekorps te lopen en kiest de onderzoeker voor aanpassing. In het geval van Waternet schieten opeenvolgende Amsterdamse wethouders tekort in hun toezichthoudende taak, terwijl de directeur aan zichzelf betaalde opdrachten geeft. Hetzelfde geldt voor de raad van commissarissen van Ajax en diens technisch directeur.
Het lijkt moeilijk de integriteit te handhaven, omdat telkens blijkt dat men de integriteitsprincipes buiten werking stelt. En ja, er zijn (bijna) altijd twee partijen, waarbij er een voor kiest minder scherp te kijken en de ander om de principes los te laten. De oplossing blijkt simpel: Betere toezichthouders die luisteren naar hun soufflerende accountant!