Is het goed voor de democratie als beschuldigingen worden uitgestrooid over een politicus voordat bewijzen zijn geleverd, vraagt Jan Bouwens zich af.

Discussie Column 04 december 2023

De zaak A. en de media

Als het om politici gaat, geldt dat zij door de (sociale) media even makkelijk op het paard worden geholpen (denk aan Caroline van der Plas) als dat zij ervan af worden getrokken (A.). Die praktijk maakt waarheidsvinding bij beschuldigingen omtrent ongewenst gedrag nagenoeg onmogelijk. De big four verrichten regelmatig onderzoeken naar integriteit en het is de vraag of de waarheid nog vindbaar is, als de media reuk hebben gekregen van een zaak.

Waar we in veel gevallen aangeklaagden slechts met de beginletter van hun achternaam aanduiden, geldt voor politici dat zij met naam en foto in de media verschijnen en al worden veroordeeld voordat hun (on)schuld formeel is vastgesteld. Neem de recente zaak A. Waarheidsvinding is in die casus de facto onmogelijk gemaakt.

Keuze respondenten

Allereerst de selectie van de respondenten. Volgens het onderzoeksprotocol: "op basis van de informatie uit de anonieme brieven en de informatie uit de documentenstudie, die is verricht om te bepalen met welke (voormalig) medewerkers in het kader van de onderzoeksvraag een gesprek gevoerd zou moeten worden, zullen de onderzoekers van Hoffmann gesprekken voeren met betrokken personen."

Uit deze procedure volgden 24 verzoeken aan mogelijke "gesprekspartners" waarvan er volgens de samenvatting van het onderzoek (het hoofdrapport is niet openbaar) 19 werden gehonoreerd.  Als deze 19 mensen ongeveer tot hetzelfde oordeel komen over een situatie, dan destilleren we hieruit de overeenstemming over de situatie. Zo'n overeenstemming noemen we dan 'intersubjectief', omdat we niet kunnen claimen dat de groep de waarheid kan vertegenwoordigen. Nu kun je zeggen: hoe groot is de kans dat 19 mensen hetzelfde vinden? Niet zo groot, als dat 19 willekeurige mensen zijn. Maar de mensen zijn niet willekeurig in het onderzoek opgenomen, ze zijn heel duidelijk geselecteerd, zoals blijkt uit het onderzoeksprotocol. Bovendien werd hun een leidende vraag voorgelegd.

Leidende vraag

Er is zo veel berichtgeving over A. uitgezonden en gesproken dat het niet valt uit te sluiten dat de oordelen van de 19 mensen zijn vervuild met groepsdenken en bevestiging van subjectieve oordelen (of wel confirmation bias: zie je wel, ik zag het goed!).

Dat punt wordt eens te meer duidelijk als men leest hoe men te werk is gegaan: de 19 mensen is gevraagd of zij zich herkennen in de inhoud van de anonieme brieven die hen werden voorgelegd. Zo'n werkwijze zet de deuren voor groepsdenken (het is zeer waarschijnlijk dat de 19 elkaar kennen, waarbij er minstens een persoon als informeel leider geldt) en confirmation bias wijd open. Terwijl het aantal te interviewen mensen representatiever had moeten zijn, zou daarnaast ook aanvullend bewijs kunnen worden aangevoerd, zoals het aantal mensen dat vertrekt (is dat hoger dan normaal onder een voorzitter, of soortgelijke  functionaris).

Zorg

Wat heel zorgelijk is, is dat we het kennelijk normaal gaan vinden om rapporten van media over mensen te lezen, waarin zij al worden veroordeeld voordat een deugdelijk onderzoek heeft plaats gevonden. De simpele uitkomst is dat met deze praktijk deugdelijk onderzoek ernstig wordt bemoeilijkt, zo niet onmogelijk wordt gemaakt. Ik snap het, het is smeuïg om over de zaak A. te spreken en de berichten verkopen dus goed. Maar of het maatschappelijk wenselijk is, waag ik te betwijfelen. Is het goed voor de democratie, als beschuldigingen kunnen worden uitgestrooid over een politicus voordat de bewijzen werden geleverd? Bespreking van de zaak A. is naar mijn (inderdaad subjectieve) oordeel cabaretesk.