Was de accountantscontrole bij bepaalde banken in de VS een grap? Jan Bouwens meent van niet, maar controle van kwartaalrapportages kan wel helpen.

Discussie Column 21 oktober 2025

Accountantscontroles als grap

Recent haalde Marcel Pheijffer in het FD uitspraken van de US-senaat aan, waarin de controle van de jaarrekening door accountants bij banken – waaronder die van de gefailleerde SVB bank - als een "Joke" werden aangemerkt en hijzelf accountantsorganisatie KPMG als corrupt aanduidde vanwege voorgenomen sponsoring. Is de controle een joke, of is er meer aan de hand?

Sanjay Bissessur en ik hebben, in het jaar dat SVB failliet ging, op deze site nadrukkelijk gekeken naar de gang van zaken en komen tot andere conclusies: namelijk dat voetnoten niet worden gelezen en dat er niets mis was met het verslag van SVB. Op basis van de rapportages konden toezichthouders en aandeelhouders weten met welke banken het slecht zou gaan. Maar omdat we de verliezen volgens de regels in voetnoten zetten, steken gebruikers van jaarrekeningen collectief de kop in het zand. Een recente studie laat zien dat alleen al in de VS 190 banken nog altijd een risico lopen vergelijkbaar met de SVB. Het is tijd voor een herziening in de verslaggeving. Meer specifiek: we noteren historische kosten of de lagere marktprijs en verlaten het principe van held to maturity.

Hoe werkt het? De bank trekt deposito's aan en vergoedt rente op die deposito's. Om die rente te betalen worden onder meer obligaties uitgegeven, die een rente opleveren die hoger is dan de depositovergoeding. Zolang de rente gelijk blijft, maakt de bank winst. Echter, in 2021 en 2022 steeg de rente op de deposito's, terwijl de vergoeding op de obligaties vast stond. Het gevolg was dat de bank verliezen maakte, maar deze werden in voetnoten verwerkt. 

Dat ging als volgt. Over het tweede kwartaal 2022 rapporteert SVB op 31 juli 2022 dat de boekwaarde van de Held-to-maturity activa (de obligatieportefeuille) $ 98,7 miljard is. In de voetnoot tekent SVB op dat de waarde van dezelfde effectenportfolio $ 84,5 miljard bedraagt. We hebben nu dus een verlies staan van $ 14,2 miljard, waarmee de facto de waarde van het eigen vermogen zou zijn teruggebracht van $ 16,2 miljard naar $ 2 miljard. Hiermee was het eigen vermogen ver beneden de vermogenseis van acht procent gedaald en was de SVB de facto failliet. Overigens betreft dit kwartaalrapportages die formeel niet worden gecontroleerd door de externe accountant.

Kon de gebruiker van de jaarrekening weten dat het eigen vermogen was verdampt? Het antwoord luidt volmondig ja, als deze de voetnoten had gelezen. Maar na de financiële crisis heeft de lobby van de banken gewerkt, zodat de held-to-maturity-activa steeds tegen de historische uitgaafprijs op de balans staan genoteerd en niet tegen de marktwaarde, die in hoge mate bepaald is door de rente die klanten vragen op hun deposito's. Immers, als de rente omhoog gaat moet de bank een hogere rente aan depositohouders vergoeden, omdat die anders hun geld van de (SVB) bank zouden halen. Als ze dan op hun waardepapieren geen hogere vergoeding krijgen, loopt de zaak scheef.

Ondanks de niet mis te verstane berichten in de voetnoten, rekenden de gebruikers op de eindwaarde van de obligaties van 98,7 miljard. Maar als we aan de creditzijde van de balans gaan kijken, dan zien we dat de rentes op deposito's oplopen met de rentebesluiten van de centrale bank, terwijl de marktwaarde van de obligaties in de voetnoten inderdaad daalt. Nu had SVB zich verzekerd tegen de mogelijkheid van een rentestijging, maar het management had om zijn winst te redden de polissen met winst verkocht!  

Wat leren we hier uit? Volgens goed koopmansgebruik zouden activa tegen de historische uitgaafprijs of de lagere marktwaarde moeten noteren. Had men dat gedaan, dan was al in het eerste kwartaal van 2022 duidelijk geworden dat de verliezen in een kwartaal $ 7.1 miljard bedroegen; dat zou toch een rode vlag moeten zijn! Door - zoals de verslaggevingsregels voorschrijven - gebruik te maken van de voetnoten, wordt de gebruiker van de jaarrekening in slaap gesust; zo blijkt ook uit bestaand onderzoek. Herinvoering van goed koopmansgebruik zou hier zeer hebben geholpen.

Voorts moet de controlerend accountant patronen, zoals die zich bij SVB afspeelden, van meet af aan expliciet rapporteren in de risicoparagraaf. Dat zou in Europa betekenen dat de kwartaalrapportages ook van accountantscontrole moeten worden voorzien, met daarin een risicoparagraaf van de accountant, en dat we kwartaalrapportages in Europa opnieuw verplicht gaan stellen. De schuld alleen bij de accountant neerleggen en deze als corrupt aanmerken, is niet per se relevant in dezen. Betere regels en handhaving zijn dat wel. Nu is het wachten op het volgende faillissement.