Hoever moeten accountants gaan in het wel of niet uitsluiten van bepaalde bedrijven of sectoren, vraagt Wim Bartels zich af.

Discussie Column 18 november 2025

Nieuw paradigma

Het was opzienbarend om meerdere redenen: honderd Nederlandse togadragers zetten onlangs hun handtekening onder een belofte om niet langer op te treden voor fossiele bedrijven. Opzienbarend, nu juist in een tijd waarin de aandacht voor duurzaamheid lijkt af te vlakken, advocaten opstaan en deze boodschap geven. Ook opzienbarend omdat het juist juristen zijn die deze belofte doen.

Het leidde tot nogal wat discussie in de beroepsgroep. Iedere partij hoort immers toch recht te hebben op een advocaat, was te horen. Dat ligt misschien genuanceerder als het gaat om juridisch advies: daar staat het advocaten(kantoren) vrij om zich op bepaalde segmenten of bedrijven te richten, wat ook gevoed kan worden door ethische keuzes. Er was ook kritiek op de keuze als 'makkelijk praten': het zou gaan om advocaten die klanten in de fossiele brandstoffenindustrie toch al niet bedienen. "Tja, dan kan ik ook makkelijk bepaalde klanten uitsluiten."
Maar toch werd het morele, ethische vraagstuk opgeroepen in de discussie. Advocaten hebben een eed afgelegd, waarin ze verklaren dat ze geen zaken voeren die ze niet rechtvaardig achten. Daaronder zou je ook kunnen scharen de advisering of verdediging van bedrijven die bijdragen aan klimaatverandering of mensenrechten niet respecteren.

Het riep bij mij de vraag op hoe dat nu en in de toekomst zou zijn voor accountants. Hebben wij niet een soortgelijke verplichting om ons moreel kompas te laten spreken? Of geldt juist dat net als voor advocaten ‘iedere organisatie een accountant verdient’? In deze column geen echte antwoorden, maar vooral vragen.

Accountants kennen niet de eed zoals advocaten die moeten afleggen, om geen zaken te voeren die ze niet rechtvaardig achten. Onze gedrags- en beroepsregels zien uiteraard toe op ons eigen handelen en ook dat van onze eigen organisatie, maar regelen niet dat je als accountant maatregelen moet nemen bij overtreding van wetten of regels bij cliënten. Ook de NV NOCLAR geeft geen strikte regels over wat te doen bij overtreding door de cliënt van bredere verdragen. Zoals het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens - waar op het schenden ervan ook steeds vaker een beroep wordt gedaan in juridische procedures over klimaatverandering.

Ook in de accountantssector wordt al wel geregeld kritisch gekeken naar het bedienen van bepaalde sectoren en worden bedrijven in bepaalde sectoren soms uitgesloten - zoals de tabakssector, de gokindustrie, de porno-industrie. Maar hoever moeten accountants daar nu in gaan? Is het gewenst dat accountants daar als beroep een lijn in trekken? En gaat dat dan op termijn zover dat bedrijven die belangrijk bijdragen aan klimaatverandering, niet meer bediend zouden moeten worden? Dat is nogal een behoorlijk aantal en zou zelfs kunnen leiden tot disruptie in het functioneren van de economie en kapitaalmarkten.

Ik vind het een moeilijk vraagstuk. Ik heb zelf bijvoorbeeld zowel de olie- en gasindustrie als bedrijven in de tabaks- en alcoholindustrie bediend. Het heeft meerdere keren tot discussie geleid binnen de organisaties waar ik werk(te): doen we dit nu wel of niet en zo ja onder welke voorwaarden; zeker als het gaat om dienstverlening op het gebied van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen'. Ook binnen het team leidde het (gelukkig en begrijpelijk) tot veel kritiek: hoe kunnen wij nu zo’n organisatie bedienen die de gezondheid van mensen zo schaadt? Het leidde er zelfs toe dat bepaalde teamleden niet op de opdracht wilden - en dat is uiteraard hun goed recht.
Samen met collega's heb ik enkele keren ervoor gekozen de organisatie toch te bedienen, vanuit de gedachte van 'engagement' en 'iedere organisatie verdient een goede adviseur, juist in een moeilijke industrie'. De onderliggende redenering daarbij was dat wij als adviseurs alleen konden bijdragen aan de verandering als we de opdracht zouden doen - anders stonden we buitenspel. Kortom: ook deze organisatie verdient de 'beste accountant'. Daarbij testten we voor we erin stapten wel eerst hoe serieus de organisatie was over haar duurzaamheidsambities.

Maar was dat nu de juiste keuze - of moeten wij als accountants toch een strakkere lijn kiezen om 'de accountants van de toekomst' te zijn, in plaats van 'de controleurs van het verleden'? Ik ben er niet uit, ook omdat ik niet zou weten waar we de grens moeten trekken: moet je dan bedrijven van (geprepareerd) voedsel ook niet uitsluiten - zoetwarenfabrikanten, fatbikefabrikanten, techbedrijven… allemaal bedrijven die direct of indirect de gezondheid raken en de kosten van zorg doen stijgen.

Een aantal advocaten die de bedrijven van de toekomst willen bedienen, hebben het kantoor New Paradigm opgericht. Ik ben benieuwd wanneer we het eerste accountantskantoor zien dat soortgelijke principes toepast - of is het er al? Benieuwd naar uw reacties op dit dilemma.