Irene Kramer

Edwin Hummel verdedigde zijn proefschrift in de Academiezaal van de Radboud Universiteit te Nijmegen. Twee vakgebieden en twee universiteiten zijn betrokken bij zijn bijzondere promotietraject: experimentele cognitieve psychologie vanuit die Radboud Universiteit en Auditing vanuit Nyenrode Business Universiteit. "Met onderzoek precies op dat snijvlak, heb je het jezelf niet makkelijk gemaakt. Maar jij gaat uitdagingen niet uit de weg: je gaat ze opgewekt aan", aldus de promotoren van beide universiteiten in hun laudatio aan het slot van de academische plechtigheid.

Lekenpraatje

Aan de start van zijn carrière hoorde Hummel ervaren auditors wel eens zeggen "Dit voelt niet goed, we moeten hier meer onderzoek doen". Dat was een trigger voor zijn latere promotieonderzoek, want hoe verhoudt dat onderbuikgevoel zich tot een beroep vol normen, beredeneerde oordelen en deliberatieve informatieverwerking om besluiten te nemen? Ook intrigeren hem de twee bijna tegenovergestelde visies op intuïtiegebruik, zowel wetenschappelijk als 'onder accountants': "Aan de ene kant de focus op valkuilen van die onbewuste, supersnelle denkprocessen in onze hersenen, ook wel biases genoemd. En aan de andere kant de kracht van intuïtie en door ervaring opgebouwde patronen om snel goede besluiten te kunnen nemen en zo aan te voelen wanneer iets 'niet-pluis' is."

'Accountants geven aan vertrouwen te hebben in hun intuïtie, maar ook onzeker te zijn over het toepassen ervan.'

In zijn 'lekenpraatje' vertelt de promovendus over zijn onderzoeksbevindingen. "Auditors geven aan hun intuïtie te gebruiken en intuïtie is van invloed op de oordeels- en besluitvorming. De mate waarin zij hun intuïtie volgen, hangt samen met persoonlijke en organisatorische factoren, zoals ervaring en type kantoor. Accountants geven aan vertrouwen te hebben in hun intuïtie, maar ook onzeker te zijn over het toepassen ervan. Ten slotte lijkt intuïtie zelden onderwerp van gesprek onder collega's."

Vijf opponenten

In twee vervolgexperimenten heeft Hummel onderzocht wat het effect is van intuïtieve informatieverwerking bij risicoanalyses. "De resultaten laten zien dat eerste intuïtieve beoordelingen bij een initiële risico-inschatting even goed zijn als beredeneerde oordelen, en soms zelfs meer overeenkomen met die van een expertpanel. Een beredeneerde aanpak leidt wel tot uitgebreidere identificatie en documentatie van risico's."

In een wetenschappelijke dialoog bevroegen vijf opponenten de promovendus vervolgens op zijn onderzoek. De vijf hoogleraren spraken eerst hun complimenten uit voor het "innovatieve en relevante onderzoek" en gaven aan veel geleerd te hebben van elkaars vakgebieden.

Praktijk en regelgever

Auditing professoren Anna Gold (VU), Harold Hassink (Maastricht) en Barbara Majoor (Nyenrode) wilden meer weten over de relatie tussen het gebruik van intuïtie en professional skepticism, in welke andere auditstadia dan risicoanalyse intuïtie nog meer kan worden ingezet en de twee uiterste kanten die intuïtie op kan gaan: te opportunistisch en te risicomijdend. En heeft de promovendus nog adviezen voor de praktijk en voor de regelgever?

'Het belangrijkste instrument van auditors is toch die grijze massa in ons hoofd.'

Hummel stelde daarop: "Ja, ik pleit voor het vaker met elkaar bespreken van intuïtie in het auditteam, dat kan bijdragen aan professional skepticism. Meer luisteren naar het onderbuikgevoel, zeker als iets niet goed voelt, en daar vervolgens analytisch op ingaan." Richting regelgever is hij terughoudender: "Het gaat om het erkennen dat intuïtie ertoe doet en gebruikt wordt. Dat hoeft wat mij betreft niet zozeer in de standaarden zelf, maar dat kan expliciet gemaakt worden in onderliggende frameworks of werkprogramma's." Hummel sloot dat deel van de wetenschappelijk dialoog af met "het belangrijkste instrument van auditors is toch die grijze massa in ons hoofd".

Minder gezond en minder goed?

De twee opponenten vanuit de psychologie stelden weer andere vragen, onder andere over auditors, intuïtie en AI. De voorzitter van de manuscriptcommissie, Erik Bijleveld (Radboud), vroeg zich af: "Zegt u nu dat auditors minder mentaal gezond en minder goed in hun werk zullen worden als gevolg van AI?" Het promotieonderzoek heeft grotendeels plaats gevonden in het pre-AI tijdperk, dus dat ligt volgens Hummel genuanceerder.

Een gesprek ontstond over de "mentale zwaarte van het werk dat overblijft" en de controle van AI, dat "meer geproduceerd wordt in minder tijd" en de vraag "Wat is het mogelijke effect, als jonge accountants niet meer die basistaken (hoeven te) doen, op de ontwikkeling van hun intuïtie?" Tijdens de laatste vraag van psychologie hoogleraar Rob Holland (Radboud) over de rol van de situatie bij informatieverwerking, klonk het 'Hora Est!' van de pedel.

Buitenpromovendus

In 2015 diende Hummel zijn onderzoeksvoorstel in en in 2025 promoveert hij. Ruim tien jaar dus; dat klinkt lang, maar dat valt best mee voor een buitenpromovendus, die onderzoek doet naast een volledige baan. "Petje af, of baretje af, voor jouw vasthoudendheid én creativiteit", aldus promotor Daniël Wigboldus bij het verlenen van de titel en het uitreiken van de bul, ook namens de (co)promotoren Joost van Buuren (Nyenrode) en William van der Veld (Radboud).

Hummel werkt momenteel als auditmanager bij Auditdienst Rijk (ministerie van Financiën), waar hij verantwoordelijk is voor de coördinatie van rijksbrede IT-audits. Veel collega's waren aanwezig bij de verdediging van zijn proefschrift en om de kersverse Doctor of Philosophy ('PhD') en zijn familie te feliciteren. Dochter en schoonzus waren de twee paranimfen tijdens de verdediging en de cover van het proefschrift is gemaakt door zijn partner. De woorden die het meest klinken deze middag: "Trots op Edwin!"

Wie het proefschrift 'Intuition in Auditing: The Perceived Use of Intuition in Auditing and its Influence on Auditors' Judgment and Decision Making' wil lezen, kan een mail sturen aan edwin.hummel@ru.nl