Rekenkamer: Niemand sloeg aan op toename fouten bij UWV
Het systeem en de aansturing van de controles op WIA-uitkeringen bij UWV heeft jarenlang tekortgeschoten. Dat heeft tot tienduizenden verkeerd vastgestelde uitkeringen geleid.
Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in het rapport Fouten bij WIA-uitkeringen: blind voor de signalen, burgers geraakt. Eenzijdige focus op het wegwerken van wachtlijsten bij het UWV-bestuur en de minister van SZW voor de juistheid van uitkeringen hebben eraan bijgedragen dat niemand aansloeg op de vele fouten in de uitkeringen. Demissionair minister Paul van Sociale Zaken en Werkgelegenheid neemt aanbevelingen voor verbetering over. Maar dat volstaat niet, stelt de rekenkamer, want ook het arbeidsongeschiktheidsstelsel schiet tekort.
Onuitvoerbaar
Eerder stelde de Algemene Rekenkamer al vast dat de uitvoering van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) onuitvoerbaar is geworden. Dat ligt aan de complexe regelgeving en het daarmee samenhangende tekort aan verzekeringsartsen. De minister van SZW denkt de WIA beter uitvoerbaar te kunnen maken en minder foutgevoelig. Zij verkent een herziening van de dagloonsystematiek.
De rekenkamer stelt dat een hoger tempo nodig is bij de vereenvoudiging van de WIA. Het is belangrijk dat de politieke partijen dit betrekken bij hun onderhandelingen over een coalitieakkoord voor een nieuw kabinet. Een goede uitvoerbaarheid van de WIA is nodig, ook om te voorkomen dat langdurig zieke werknemers in onzekerheid verkeren over het recht op en de hoogte en duur van hun uitkering.
Falend kwaliteitsmanagement
Sinds velen in de coronaperiode vanuit huis moesten werken, is het aantal fouten bij uitvoeringsorganisatie UWV bij het vaststellen van uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid sterk opgelopen. Het kwaliteitsmanagement bij UWV faalde zodanig dat beperkt onderbouwde sociaal-medische beoordelingen en fouten bij uitkeringen lang aanhielden, stelt de rekenkamer.
Voor tienduizenden langdurig zieke werknemers zijn er tussen 2020 en 2024 fouten door UWV gemaakt bij de berekening van het maatmanloon, dagloon of de uitkeringsduur. Ook is in deze periode bij ongeveer een kwart van de beoordelingen door verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen door ontoereikende rapportages niet na te gaan of deze juist zijn.
WIA ingewikkeld
De regelgeving voor arbeidsongeschiktheid (WIA) is ingewikkeld en daardoor foutgevoelig. Medewerkers werken daarnaast met veel verschillende en verouderde IT-systemen en moeten veel werkzaamheden handmatig verrichten. Bovendien was de aanpak bij UWV vooral gericht op het verminderen van de lange wachtlijsten voor nieuwe beoordelingen.
De minister van SZW is te afwachtend geweest bij het vereenvoudigen van de regelgeving en heeft bovendien een blinde vlek gehad voor het zwakke kwaliteitsmanagement bij UWV, stelt de rekenkamer. Het rechtmatigheidscijfer voor WIA-uitkeringen dat de minister met UWV heeft afgesproken, was steeds bijna 100 procent en werkte onterecht geruststellend.
Duizenden onjuiste WIA-uitkeringen
Het onderzoek van de Algemene Rekenkamer is op verzoek van de toenmalige minister van SZW uitgevoerd. De schattingen van UWV dat in de periode 2020 tot en met 2024 waarschijnlijk 32.770 mensen een te lage of juist te hoge WIA-uitkering hebben ontvangen, noemt de Rekenkamer realistisch. Daar voegt zij aan toe dat naar schatting vierhonderd mensen onterecht geen WIA-uitkering kregen en 1.600 mensen onterecht juist wel.
UWV is begonnen met een hersteloperatie, waarbij 43.000 uitkeringen op juistheid van het dagloon worden gecontroleerd (op basis van risicoanalyse). UWV heeft niet de mankracht om alle 252.000 nieuwe uitkeringen uit de periode 2020-2024 te controleren op alle mogelijke fouten.
Kwaliteit bedrijfsvoering UWV
De onderzochte problemen bij de WIA brengen disfunctionele patronen en reflexen aan het licht in de sturingsrelatie tussen de minister van SZW en uitvoeringsorganisatie UWV, aldus de rekenkamer. Op het ministerie schort het aan aandacht voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering bij UWV.
Informatie die wordt uitgewisseld over de kwaliteit van dienstverlening is weinig concreet en er wordt niet altijd doorgevraagd. Het toezicht van de minister heeft te beperkte diepgang en scherpte. Er is geen gemeenschappelijke agenda voor de WIA-regelgeving bij de minister van SZW en de raad van bestuur van UWV. Dit belemmert de resultaten voor burgers, constateert de rekenkamer.
Aanbevelingen
Het bestuur van UWV meldt na getroffen maatregelen eind 2024 minder onjuiste WIA-beoordelingen. Maar de Algemene Rekenkamer stelt dat niet aangetoond is dat de maatregelen afdoende zijn om het aantal fouten naar een acceptabel niveau terug te dringen. Daarom doet het Hoog College van Staat aanbevelingen om de juistheid en controleerbaarheid van uitkeringen en beoordelingen meer op orde te brengen.
De autonome cultuur bij UWV geeft veel ruimte voor verschillen in kwaliteit tussen onderdelen en medewerkers. De sturing om tijdig zieke werknemers te beoordelen is sterker dan de aandacht dat op een juiste wijze te doen. Signalen dat de financiële rechtmatigheid hoog is, wekken ten onrechte de indruk dat er weinig fouten worden gemaakt.
Wil UWV sturen op de menselijke maat, dan moet eerst de basis voor het uitvoeren van wettelijke taken op orde zijn, is het advies. Ministerieel toezicht op UWV moet zich scherper richten op de financiële risico´s die burgers lopen. Ook moeten uitkeringsgerechtigden zelf kunnen nagaan of de hoogte van hun uitkering plausibel is. Dit vereist een fundamentele aanpassing van de WIA, ook voor de uitvoerbaarheid van deze wet, stelt de rekenkamer.
Beslistermijn verlengd
Uitkeringsinstantie UWV maakte recent al bekend de beslistermijn voor WIA-beoordelingen en herbeoordelingen te gaan verdubbelen. Het lukt de organisatie al langere tijd niet om mensen die mogelijk arbeidsongeschikt zijn binnen de gestelde termijn duidelijkheid te geven.