Nieuwe aanwijzing verschoningsrecht vanaf 1 juni in werking
Vanaf 1 juni aanstaande treedt de Aanwijzing waarborgen professioneel verschoningsrecht in werking. In de aanwijzing staat welke regels er voor het Openbaar Ministerie (OM) en de opsporing gelden, als die bij onderzoek in aanraking komen met gegevens die vallen onder het professioneel verschoningsrecht.
Voor het OM is het professioneel verschoningsrecht een fundamenteel rechtsbeginsel. Het verschoningsrecht beschermt de vertrouwelijke communicatie tussen burger en geheimhouder, zoals een advocaat, arts of notaris.
Het OM mag niet kennis nemen van vertrouwelijke communicatie met geheimhouders en mag die ook niet in een strafrechtelijk onderzoek gebruiken. Alleen in uitzonderlijke gevallen is kennisname en gebruik mogelijk, bijvoorbeeld als een geheimhouder zelf verdachte is van een ernstig strafbaar feit. Daarvoor moet de rechter-commissaris (onderzoeksrechter) dan wel eerst toestemming geven.
Redelijk vermoeden
Tijdens het strafrechtelijk onderzoek kan het OM grote hoeveelheden gegevens in beslag nemen of verkrijgen, door inzet van (bijzondere) opsporingsbevoegdheden. Bijvoorbeeld gegevens op een smartphone, maar ook een digitale bedrijfsadministratie.
Er kan daarbij een 'redelijk vermoeden' ontstaan dat tussen die gegevens zich materiaal bevindt dat onder het verschoningsrecht valt van een professionele geheimhouder, bijvoorbeeld mails en appberichten tussen geheimhouder en cliënt. Omdat die communicatie vertrouwelijk moet blijven, moet er een filtering worden uitgevoerd zodat die gegevens niet ter beschikking komen van de opsporingsambtenaren die het strafrechtelijk onderzoek uitvoeren, aldus het OM.
Lange tijd was niet duidelijk hoe die filtering praktisch moest plaatsvinden en wat hierin de rollen en verantwoordelijkheden van het OM, de rechter-commissaris, de advocaat en de opsporing zijn. De Hoge Raad oordeelde in maart 2024 dat de wet op dit gebied niet duidelijk genoeg was, waardoor ook onduidelijk bleef hoe de procedures op een juiste manier uitgevoerd konden worden. De Hoge Raad heeft daarom duidelijkheid gegeven over de te volgen procedures.
Aanwijzing
Het OM heeft de uitspraak van de Hoge Raad nu verwerkt in een aanwijzing, waarin staat beschreven hoe om te gaan met verschoningsgerechtigd materiaal van professionele geheimhouders.
Uiteraard wil het OM gegevens die onder het verschoningsrecht vallen liever helemaal niet binnenhalen, maar vaak is dat niet te voorkomen. De aanwijzing schrijft voor dat in de gevallen dat redelijkerwijs vermoed kan worden dat gegevens van geheimhouders aanwezig zijn in de gegevens die onderzocht worden, er een filtering van deze gegevens uitgevoerd moet worden.
Die filtering moet worden uitgevoerd door een rechter-commissaris, tenzij het OM (geautomatiseerd) de filtering zonder kennisname van het verschoningsgerechtigd materiaal zelf kan uitvoeren.
Opsporingsambtenaren die het strafrechtelijk onderzoek uitvoeren, mogen op geen enkele wijze kennis nemen van gegevens die onder het verschoningsrecht (kunnen) vallen. Zulke gegevens moeten worden vernietigd, zodat zij niet gebruikt kunnen worden in het strafrechtelijk onderzoek.
Het OM en de opsporing moeten deze procedure standaard volgen, tenzij sprake is van een spoedgeval waarin een filtering niet kan worden afgewacht. Het gaat dan om situaties waarin het onderzoek niet kan worden uitgesteld omdat anders het leven, de veiligheid of gezondheid van mensen ernstig in gevaar komt. Denk daarbij aan ernstige misdrijven zoals een ontvoering of vermissing. Dit zijn dus echt de uitzonderingssituaties.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
"De bescherming van het verschoningsrecht is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle partijen die werken in de strafrechtketen", stelt Guus Schram, lid van het College van procureurs-generaal. "Het OM, de rechtspraak, de opsporing en de Nederlandse Orde van Advocaten hebben de afgelopen anderhalf jaar op constructieve wijze gesprekken gevoerd om afspraken te maken over de omgang met het verschoningsrecht."
Het college is blij dat er nu een aanwijzing is die duidelijkheid geeft over de werkwijze van het OM. Het ketenoverleg gaat door, "om het verschoningsrecht nu en in de toekomst te kunnen blijven waarborgen".
Bron: OM