Cursus Kantiaanse ethiek zou accountants niet misstaan
Enige tijd geleden werd er op deze site een pleidooi gehouden voor een inbreng vanuit de ethisch / filosofische hoek in de accountantsopleiding. Zo'n inbreng, mits gericht op en gevoed uit de praktijk, zou ons kunnen helpen de huidige vertrouwenscrisis, die niet alleen accountants treft, te overwinnen. Maar alhoewel aan verontwaardiging op deze site geen gebrek is, heb ik in de discussie over ethiek en integriteit weinig vorderingen kunnen noteren.
Dat de discussie over ethiek zo moeizaam op gang komt, komt misschien omdat het zo'n ongrijpbaar onderwerp is. Je komt al gauw in moralistische prietpraat en vrome gedragscodes terecht - iets voor de zondag maar niet voor de werkweek.
Toch zou integriteit de basis moeten zijn voor ons beroep als assurance provider. Het is dus van belang om dat begrip handen en voeten te geven, om het hanteerbaar te maken. Hierbij een poging.
Een bekende Duitse filosoof heeft ooit ethisch handelen gedefinieerd als handelen volgens regels die algemeen geldig zouden kunnen zijn - of die regels nou in feite voorgeschreven zijn of niet. En dat is een definitie die ons aangaat, want handelen volgens algemeen geldige regels houdt in dat je handelt zoals anderen van je zouden mogen verwachten, wat weer aan de basis ligt van het behoud van vertrouwen van het maatschappelijk verkeer.
Bedoelde filosoof is natuurlijk Immanuel Kant, en hij benadert ethiek bij uitstek rationeel - iets wat ons accountants, rationeel als we zijn, zou moeten aanspreken.
Handelen 'volgens regels die algemeen geldend zouden kunnen zijn' gaat dus verder dan geschreven wetten - als iets niet is geregeld, vraag je je af hoe je het zou willen regelen opdat het een algemeen geldige regel zou kunnen zijn. Dat is dus iets anders dan je af te vragen hoe de cliënt het meest profijtelijk gebruik kan maken van een maas in de wet. En handelen volgens zulke regels is ook iets anders dan handelen uit een persoonlijk motief, zoals de angst voor claims.
Recent werd op deze site aandacht besteed aan een regeling die Ernst & Young trof met de SEC in een oude zaak, Bally Total Fitness, uit 2003. Als ik mij niet vergis, dan werd het gedrag van de accountant in deze zaak bepaald door de wens om schadeclaims te vermijden. Vandaar dat men er voor koos om een foutcorrectie te vermommen als een stelselwijziging. Bij uitstek een schending van de ethische gedragsregel, die vereist om er eerlijk voor uit te komen dat er een fout is gemaakt.
Want 'er eerlijk voor uitkomen', is wat het publiek bij uitstek van de accountant had mogen verwachten.
Volgens het Valukas report (maart 2010) over de kwestie Ernst & Young / Lehman heeft Lehman haar toevlucht genomen tot het opmaken van misleidende financiële overzichten om haar kredietwaardigheid te behouden, door het uitvoeren van bijzondere transacties met geen ander doel dan oneigenlijk gebruik te maken van bijzondere verslaggevingsregels. Onderzoeker Valukas meent dat Ersnt & Young, dat op de hoogte was maar het liet passeren, de fout in ging.
Of dat juridisch stand houdt, laat ik graag in het midden. Maar ethisch gezien diende de accountant niet in zee te gaan met verantwoordingen waarin de balansverhouding (leverage) te gunstig werd voorgesteld en die aan de rationele verwachtingen van het maatschappelijk verkeer dus niet voldeden, ongeacht wat er staat in de kleine lettertjes van de accounting standards.
Een cursus Kantiaanse ethiek zou in de accountantsopleiding niet misstaan.
Joop Anemaet