Opinie 04 juni 2010

Kwaliteit is niet wat wij zelf vinden

Ruud Dekkers, voorzitter van het NIVRA, geeft aan dat een verbetering van de kwaliteit van het accountancyvak is gerealiseerd onder druk van aangescherpte kwaliteitsnormen, wetten en regels. Daar tegenover staan recente onderzoeken (Lehman Brothers, commissie De Wit, commissie Scheltema), schandalen en uitspraken van de ondernemingskamer (PCM/APAX) die stevige kritiek leveren op het werk van accountants of zelfs de toegevoegde waarde van het werk van accountants in twijfel trekken.

Bob Mohr

Vrij vertaald: we leveren beter werk, althans in de ogen van de NIVRA-voorzitter, maar het wordt minder beoordeeld. Hoe kan dat? 

Interessant in dat kader is de vraag wat verstaan moet worden onder 'kwaliteit'. Kwaliteit is niet wat wij er zelf van vinden (IFRS, uitgebreide controles van jaarrekeningen, verklaringen die vooral zeggen wat niet verklaard wordt) of het voldoen aan externe normen. Kwaliteit is, vrij naar ISO:9001, het voldoen aan geschreven en ongeschreven verwachtingen en behoeften van de klant. 

En daar wringt de schoen. De accountant heeft te maken met verschillende klanten en dus ook met verschillende verwachtingen en behoeften. De gecontroleerde bedrijven hebben primair interesse in de goedkeurende verklaring. Toegevoegde waarde op andere gebieden is secundair. Investeerders verwachten van accountants primair dat zij zorgen voor stabiliteit van het financieel systeem en dat ze erop mogen vertrouwen dat dat stabiel blijft. Het belang van de borg ten aanzien van de juistheid van de gerapporteerde cijfers is veel kleiner. 

Het vertrouwen in bedrijven, gerepresenteerd in de beurskoers, verandert al ruim voordat dit in de cijfers tot uiting komt (zie bijvoorbeeld het onderzoek van Kees Cools in 'Controle is goed, vertrouwen nog beter'). 

En volgens mij verwacht 'het maatschappelijk verkeer' niet veel anders dan de investeerder. De accountant moet ervoor zorgen dat de bedrijven er geen zootje van (kunnen) maken en dat we erop kunnen vertrouwen dat de inrichting van het financiële deel van ons systeem in stand blijft. De burger verwacht dat de accountant voorkomt dat hij (de burger) moet opdraaien voor de schade aangericht door incompetent of crimineel management. 

Om 'de kwaliteit van het werk van accountants' vast te stellen, moet je beoordelen in hoeverre het resultaat van dit werk voldoet aan de verwachtingen van de klanten. De kwaliteit stel je niet vast door de werkzaamheden langs de meetlat van (zelfbedachte) kwaliteitsnormen, wetten en regels te leggen. Dit laatste zegt niets over de uiteindelijke (d.i. werkelijke) kwaliteit. 

Als we nu kijken naar de schandalen en crises die elkaar in steeds hoger tempo lijken op te volgen, dan is deaccountant niet in staat gebleken de stabiliteit van het systeem in stand te houden. Hij is niet in staat gebleken de burger te behoeden voor de schade door incompetent of crimineel management. 

En hoewel de beroemde verwachtingskloof uiteraard een belangrijke rol speelt, is het daarom niet meer dan logisch dat de maatschappij van mening is dat de kwaliteit van het werk van accountants niet voldoende is. Vanuit de definitie van kwaliteit uit ISO:9001 hebben ze volkomen gelijk! 

Vertrouwen in accountants keert alleen terug als accountants weer kwaliteit gaan leveren. De toekomst van de accountant en de accountantscontrole moet daarvoor liggen bij het beoordelen van de kwaliteit van het management en hun integriteit. Alleen daarmee kan worden voorkomen dat het management er, bewust (crimineel) of onbewust (incompetent), een zootje van kan of wil maken. 

De juistheid van de jaarrekening is niet meer dan een resultante van de borging van kwaliteit en juist gedrag bij het management. Controle van de jaarrekening is slechts een conditio sine qua non. Bevindingen uit de controle zijn een significante bron voor de beoordeling van de kwaliteit van het management. De juistheid van de cijfers zelf is daarbij veel minder relevant en draagt alleen indirect bij aan de gepercipieerde (d.i. werkelijke) kwaliteit van het werk van accountants. 

Het voldoen aan kwaliteitsnormen, wetten en regelgeving heeft geen enkele invloed op de gepercipieerde kwaliteit en een beroep daarop zal door de maatschappij, terecht, terzijde worden geschoven en de burger alleen maar kritischer maken. Uitsluitend het uitblijven van ((collectief) verwijtbare) crises en schandalen zal ervoor zorgen dat de kwaliteit van het werk van accountants weer hoger gewaardeerd wordt. Hoewel de accountant dat zeker niet in zijn eentje voor elkaar kan krijgen, wordt namelijk alleen dan voldaan aan de wensen en behoeften van de klant. 

Een focus van accountant en NIVRA op kwaliteitsnormen, wetten en regelgeving, zonder deze te plaatsen in het kader van de algemene beoordeling van de kwaliteit van het management, leidt af en is daarmee potentieel contraproductief.

Bob Mohr is zelfstandig adviseur besturing en risicomanagement. Hij werkt in die functie veel samen met accountants.