Opinie 11 mei 2011

Open kaart spelen in Europa: tijd voor verplicht IPSAS

Binnen de Europese Unie worden we steeds weer verrast door andere lidstaten die noodleningen nodig blijken te hebben. De jaarrekeningen van Europese overheden bieden te weinig inzicht om de financiële positie te beoordelen. Dat geldt ook voor de jaarrekening van de Nederlandse overheid die volgende week - de derde woensdag in mei - weer aan de Tweede Kamer wordt aangeboden.

Hans Hoogervorst en Frans van Schaik

De jaarrekeningen van de Europese overheden zijn bovendien onderling onvergelijkbaar omdat iedere overheid haar jaarrekening geheel naar eigen inzichten kan opstellen. Daarom is het hoog tijd voor een verbetering van de kwaliteit en vergelijkbaarheid; dit kan door internationale verslaggevingsregels te verplichten.

Met de leningen verstrekt aan overheden als Griekenland en Ierland hebben de Europese landen debiteuren gekregen zonder volledig inzicht te hebben in hun financiële positie. Kredietverstrekkers hebben belang bij inzage in een jaarrekening van een debiteur waaruit alle bezittingen, schulden, opbrengsten en kosten blijken. De jaarrekening van vele overheden binnen de Europese Unie vermelden nu niet veel meer dan inkomende en uitgaande geldstromen en de staatsschuld; ze bieden geen inzicht in andere schulden, zoals de ambtenarenpensioenschuld, en overige aangegane verplichtingen, zoals financiële derivaten.

Vooralsnog kennen lidstaten slechts elkaars statistische informatie volgens het Europees systeem van nationale en regionale rekeningen 1995 (ESR95). Deze informatie geeft geen onderling samenhangend beeld van bezittingen en schulden, opbrengsten en kosten en biedt vele mogelijkheden voor manipulatie. De betrouwbaarheid is ook beperkt doordat deze cijfers niet worden voorzien van een opinie van een auditor. Jaarrekeningen hebben het voordeel van volledigheid en betrouwbaarheid doordat zij wel zijn voorzien van de opinie van een auditor, veelal de rekenkamer van het desbetreffende land.

De derivaten van Griekenland zouden meteen aan het daglicht gekomen zijn in een jaarrekening opgesteld volgens internationale regels. De Europese Commissie past bij de opstelling van haar eigen jaarrekening ook de internationale jaarrekeningregels voor de publieke sector toe, namelijk de International Public Sector Accounting Standards. IMF en Wereldbank propageren ook het gebruik van internationale jaarrekeningregels voor de publieke sector. Nederland zou daarom binnen Europa moeten pleiten voor verplichte uniforme regels voor de opstelling van de jaarrekening van de centrale overheden van de lidstaten. Zoals Europa deze verplichting oplegt aan alle beursgenoteerde ondernemingen binnen de lidstaten, zou Europa deze verplichting ook moeten opleggen aan de jaarrekeningen van de overheden van de lidstaten.

Als ondernemingen zo incompleet zouden rapporteren als overheden, zouden ze met zware sancties te maken krijgen. Overheden moeten voor zichzelf de lat minstens zo hoog leggen als voor ondernemingen. Internationale vergelijkbaarheid, kwaliteitsverbetering en transparantie van de jaarrekeningen vormen in beide gevallen de drijfveer.

Diverse overheden binnen de Europese Unie, onder andere het Verenigd Koninkrijk, hebben al op eigen initiatief hun jaarrekening een upgrade gegeven en voldoen nu nagenoeg geheel aan de internationale verslaggevingsregels. Wij stellen voor dat de Nederlandse overheid een soortgelijke voortrekkersrol gaat spelen. De jaarrekening van de Nederlandse overheid zou er in vergelijking met de andere lidstaten van de Europese Unie onverdeeld gunstig uit springen. Waar de andere lidstaten een grote ambtenarenpensioenschuld op hun balans dienen te tonen, kan dit in Nederland tot een klein bedrag worden beperkt vanwege de binnen Europa uitzonderlijke kapitaaldekking van onze ambtenarenpensioenen.

Geen van de andere lidstaten kent een staatspensioenfonds van de omvang van het ABP. De balansverhoudingen van de overheid zijn daardoor voor Nederland veel gunstiger dan voor de andere lidstaten. Dat kan mogelijk bijdragen aan een lagere spread van de rente op de Nederlandse staatsobligaties.

Het opstellen van de jaarrekening volgens internationale regels vereist op zich geen wijziging van de opstelling van de begroting en de afrekening daarvan. De Europese Gemeenschappen zelf hebben hun begrotingsopstelling ook niet gewijzigd toen zij in 2005 voor het eerst hun jaarrekening uitbrachten volgens internationale verslaggevingsregels. De begroting van de overheden van de lidstaten kan dan ook een aangelegenheid van de lidstaten zelf blijven. Het gaat ons om de verbetering van het inzicht in de financiële positie van de overheden van de lidstaten (jaarrekening), niet om wijzigingen in de manier waarop de overheden van de lidstaten hun uitgaven beheersen (begroting).

Als alle overheden van de lidstaten van de Europese Unie hun jaarrekening publiceren op een vergelijkbare grondslag en voorzien van een verklaring van een auditor, bestaat er meer inzicht in elkaars financiële positie en worden verrassingen in de toekomst voorkomen. Dat levert een bijdrage aan een grotere financiële stabiliteit binnen Europa en het behoud van het vertrouwen in de euro.

Hans Hoogervorst is vanaf 1 juli 2011 voorzitter van de IASB (International Accounting Standards Board). Frans van Schaik is lid van de IPSASB (International Public Sector Accounting Standards Board).

Deze bijdrage is tevens gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 11 mei 2011.