Teloorgang normen en waarden vraagt gegevensgerichte controle
Het begint er zo langzamerhand op te lijken dat accountants als enige de zwarte piet krijgen toegeschoven bij het treffen van maatregelen naar aanleiding van de financiële crisis. Dat klopt natuurlijk niet. De samenleving kan niet zeggen: ‘Accountants dit zijn de nieuwe spelregels, u zorgt maar voor financiële moraal in de wereld' om vervolgens zelf over te gaan tot de orde van de dag.
Het is voorstelbaar dat dit een eerste stap is om de huidige vertrouwenscrisis te lijf te gaan, maar is tegelijk volstrekt onvoldoende. Accountants zijn zo ongeveer de enige beroepsgroep in de wereld die haar werkt doet aan de hand van een gezamenlijk geformuleerd normen- en waardenstelsel. En ja, zelfs dat was niet voldoende om degenen die ‘de kluit willen belazeren' in de hand te houden. Dat trekken we ons aan, we schudden ons eigen moraalsysteem op, maar dat is niet voldoende.
Als de financiële en politieke crisis ons een ding duidelijk maken, dan is het wel dat onze risico-inschattingen voor het beoordelen van misbruikgedrag door ondernemingen en instellingen niet meer voldoen. Het niveau van de interne normen- en waardensystemen van gecontroleerden is gedaald tot een wel heel bedroevend laag niveau.
Veertig, vijftig jaar geleden was het heel gewoon dat als een voorzitter van een Raad van Bestuur een vraag kreeg over het werk dat hij deed, antwoordde: "Ik houd mij bezig met ‘zo doen wij dat hier', waarmee een bestuurder aangaf dat je je diende te voegen naar de heersende moraal". Het was normaal om verder te kijken dan je neus lang is, en de positie van de onderneming in het geheel van het toenmalig normen- en waardensysteem te beoordelen.
Tegenwoordig blaft een, inmiddels gewezen, voorzitter van een belangrijke bank terug dat hij de zetel van de onderneming naar het buitenland verplaatst als de maatschappij haar waarden wil opleggen die een bonussysteem onmogelijk maken.
Of een gewezen Secretaris Generaal van het ministerie van Onderwijs die verklaart dat een ambtenaar die gelden verschuift ten behoeve van de eigen organisatie geen fraude pleegt. Deze is namelijk niet op eigen voordeel uit.
Dat vervolgens in de hele onderwijsketen fraude aan de orde van de dag is, is natuurlijk niet verbazingwekkend. Men noemt het echter een ‘verschrijving', dat is minder belastend. Herinnert u zich de nieuwe definitie van pepernoten nog?
Mijns inziens hebben wij hier maatschappijbreed te maken met een inherent controlerisico dat niet meer acceptabel is.
Dat betekent dat er aanvullende controlehandelingen noodzakelijk zijn om dit risico teniet te doen. Naar mijn mening maakt dit een gegevensgerichte controle van alle handelingen van alle bestuurslagen van de gecontroleerde noodzakelijk.
Ook kunnen wij als beroepsgroep bij controles de eis stellen dat gecontroleerde beschikt over een eigen normen- en waardenstelsel waarvan de werking wordt aangetoond. Horizontaal Toezicht in de bestuurslagen. Ik zie dat er wel van komen.