Accountant in de leer bij Nasa
De Nasa heeft door schade en schande geleerd om ongelukken met Space Shuttles te voorkomen door haar medewerkers te bevragen op gevaren die zij in hun dagelijkse werk waarnemen en op de bijna-ongelukken die tot op de wortel worden geanalyseerd. Accountantskantoren doen er goed aan dit voorbeeld te volgen.
Een slecht accountant ziet niet dat de zelfstandige voortzetting van het door hem gecontroleerde bedrijf in gevaar is. Ook geeft hij een goedkeurende verklaring af, terwijl de waarden op de balans niet overeenkomstig de regels zijn verantwoord in de balans en verlies-en-winstrekening.
We weten inmiddels dat de accountant met beide bezwaren soms jaren 'wegkomt'. Onderzoek leert dat mensen die risico's nemen - zoals de glazenwasser die dagelijks de wankele trap opklimt - steeds iets roekelozer worden zolang dit goed gaat. Wie ontkomt aan een ongeluk, heeft dit nog sterker: hij gaat zichzelf dan als onaantastbaar zien.
Hoe kunnen wij voorkomen dat accountants dit ook overkomt?
Indien we straks in de zaak Vestia zien in welke mate de namens KPMG (en daarvoor Deloitte) controlerend accountant in de fout ging, moet eerst gekeken worden naar het kantoor. Het kantoor moet voorkomen dat de accountant wankele trappen betreedt, dus dat hij een slecht management ongemoeid laat of een slechte administratie tolereert.
Ook bijna-ongelukken die samenhangen met de wankele basis van de gecontroleerde onderneming dienen door het kantoor te worden gezien. Denk aan een standaardfinanciering die onverwacht, maar op het nippertje, werd toegekend.
Deze kunnen worden gezien als de controlerend accountant vanaf de eerste controle verantwoording aflegt over:
(1) bij zijn controle geconstateerde tekortkomingen (de wankele trap; zoals een overwaardering van derivaten) en:
(2) welke bijna-ongelukken hij constateerde bij de laatste controle (zoals bijna afgewezen financieringen of klanten die massaal dreigden weg te lopen).
Door de accountant te laten verklaren wat van deze 'uitzonderingen' in de wortel de oorzaken waren, kan worden voorkomen dat de fouten ontstaan die we nu in de media zien.
De vraag die we de kantoren dus moeten stellen is of ze de verantwoordelijk accountant systematisch bevroegen op geconstateerde tekortkomingen en bijna-ongelukken. Zo niet, dan wekt het geen verbazing dat de Vestia-zaak tot begin dit jaar onopgemerkt bleef.
Deze bijdrage verscheen tevens in het Financieele Dagblad van 5 juni 2012.