Opinie 06 december 2017

Stuur minder op beloning, meer op intrinsieke motivatie

“Geven is leven: het leven schenkt pas echt voldoening als je anderen geeft wat je te bieden hebt.” Met deze les van hoogleraar sociologie Morrie Schwartz (1916–1995) rond ik mijn promotieonderzoek bij Nyenrode Business Universiteit af. Intrinsieke motivatie was belangrijk in het leven van Morrie. Uit mijn onderzoek blijkt dat beloningsprikkels—zelfs een bonus voor controlekwaliteit—deze motivatie kunnen ondermijnen.

Politici die klagen

De politici in de Tweede Kamer zijn het zat. Het is drie maanden geleden dat toenmalig minister Jeroen Dijsselbloem ter verantwoording werd geroepen, om te debatteren over het verdienmodel en de beloning van accountants. De implementatie van de 53 verbetermaatregelen gaat niet snel genoeg. Daarom vraagt de politiek aan de minister om maatregelen te treffen rondom het verdienmodel en de beloning van accountants. Het wegnemen van perverse prikkels in de beloning van accountants zou een positieve stimulans moeten geven aan controlekwaliteit.

Mijn onderzoek toont aan dat dit genuanceerder ligt en afhankelijk is van de situatie en de persoon. Het blijkt dat een vaste winstdeling voor audit partners een positieve bijdrage levert aan de besluitvorming van accountants. Maar alleen als de controlewerkzaamheden betrekking hebben op een relatief kleine cliënt (situatie) en de auditpartner gevoelig is voor zowel belonen als straffen (persoon). Het is dus belangrijk om te realiseren dat generieke maatregelen in de beloning van accountants niet in álle gevallen het gewenste resultaat opleveren. Daarom pleit ik — in lijn met de Monitoring Commissie Accountancy — voor een meer adaptieve benadering in de maatregelen ter verbetering van de controlekwaliteit. 

Gebruikers die vragen

6 december is een bijzondere dag. In de eerste plaats voor mij vanwege mijn promotie, maar in de tweede plaats voor de maatschappij in het algemeen en het accountantsberoep in het bijzonder. Het is namelijk precies 56 jaar geleden dat professor Limperg is overleden. Hij was één van de grondleggers van het accountantsberoep en zijn visie over de functie van een accountant is nog steeds actueel: vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer. En hier wringt nu net de schoen, want er is inmiddels een hele lijst met schandalen waarbij accountants steken hebben laten vallen. Blijkbaar waren zij niet in staat te geven waar de maatschappij om vraagt. 

Uit mijn onderzoek blijkt dat accountants die hoog scoren op openheid een intrinsieke motivatie hebben die positief bijdraagt aan hun besluitvorming. Maar beloningsprikkels ondermijnen deze motivatie. Daarom is het belangrijk om meer aandacht te besteden aan het stimuleren van intrinsieke motivatie van accountants. Een recente studie van Kadous en Zhou (2016) toont aan dat dit leidt tot meer scepticisme in de oordeelsvorming van accountants. Deze focus op intrinsieke motivatie past heel mooi bij de les van Morrie en de visie van Limperg. 

Accountants die plagen

Verschillende grote accountantsorganisaties hebben een bonus voor controlekwaliteit ingevoerd. Met behulp van deze beloningsprikkel stimuleren zij hun medewerkers tot het verbeteren van de kwaliteit. Dat past in de tendens om controlekwaliteit centraal te stellen in de beloning van accountants. Op het eerste gezicht lijkt dit een sympathieke maatregel, die zowel politici als gebruikers tevreden zou kunnen stemmen. Maar het blijkt dat dit voor de intrinsiek gemotiveerde accountants niet effectief is. Zij reageren niet of juist contraproductief op een bonus voor controlekwaliteit. Daarom pleit ik om minder op beloning en meer op intrinsieke motivatie te sturen. 

Geven is leven. Ik heb u een inkijkje gegeven in mijn onderzoek naar de effecten van beloning en persoonlijkheid op de besluitvorming van accountants. Op deze manier hoop ik een bijdrage te hebben geleverd aan de huidige discussie over sectordilemma’s, zoals het partner- en verdienmodel en controlekwaliteit. Thema’s die leven bij het maatschappelijk verkeer.