Opinie

Verplichte accountantscontrole

Arjan Brouwer (PwC) stelt voor de verplichte accountantscontrole af te schaffen. Daarop is al door meerdere personen gereageerd (Jan Bouwens, Marcel Pheijffer, Robin Litjens). Wat nog onvoldoende duidelijk is benoemd, is dat afschaffing niet zo maar kan. De verplichte controle is gebaseerd op EU-regelgeving. Afschaffen kan een land niet, een deels eigen invulling geven en accenten aanbrengen kan wel.

De verbetering van de kwaliteit, die volgens Brouwer zou moeten voortkomen uit de afschaffing, wordt terecht door diverse deskundigen betwijfeld. Ik geloof daar ook niet in. Ik heb een andere oplossingsrichting, die ik graag uiteen zet. De kern is een hele forse verhoging van de grens voor verplichte accountantscontrole, met tevens een aanscherping van de eisen in het geval van controle.

Controledomein

Verplichte controle is nu van toepassing bij overschrijding van (twee van de drie) grenzen zoals genoemd in de wet. Die grens ligt nu onder meer op een omzet van twaalf miljoen euro. Daarboven zijn ondernemingen controleplichtig.

De kwaliteit van controles is, gezien vele schandalen in de afgelopen vijftien jaar en de resultaten van AFM-toetsingen, op zijn minst heel matig te noemen. Het 'niet-oob-domein' wordt indirect getoetst door de NBA en de SRA, en de resultaten van die toetsingen zijn nog slechter dan van de grote kantoren. Er is nog steeds te veel commerciële druk binnen de grote kantoren om aanvullende diensten weg te zetten bij de controleklanten.

De mkb-kantoren hebben last van alle ontwikkelingen. Niet alleen zijn ze niet in staat om controles van voldoende kwaliteit te leveren, de personele bezetting levert ook grote problemen op. De SRA piepte onlangs over de verhoging van de opleidingseisen en dreigt zelfs met een rechtszaak tegen de CEA. De SRA-kantoren zijn duidelijk niet of nauwelijks in staat om aan de Wta-verplichtingen te voldoen. Waarom tegen beter weten in hieraan vasthouden?

Als de grens voor controleplicht wordt verhoogd, heeft dat vele positieve gevolgen. Ik stel voor een omzet van 250 miljoen euro te hanteren. Daarmee wordt het aantal controleplichtige ondernemingen uiteraard fors kleiner, wat zal leiden tot een evenredige afname van het aantal kantoren met een Wta-vergunning. Ik schat dat er nog zo'n vijftig kantoren zullen overblijven die wettelijke controles doen. Maar dan ook wel heel bewust, met een focus op topkwaliteit. Geen additionele diensten meer voor controleklanten, maar met een rechte rug, trots op het vak van controlerend accountant.

Een aanscherping van de regels is noodzakelijk, onder meer inzake onafhankelijkheid. De huidige ViO is een slap aftreksel van big four-gelobby binnen de NBA, om diverse commerciële diensten nog steeds te kunnen blijven aanbieden. Opdrachtgevers moeten kiezen voor een strenge controleur, die geen andere belangen meer heeft. Daar hoort dan ook een passend prijskaartje aan te hangen, niet iets dat als "moetje" erbij wordt gedaan.

Er zijn vele voorbeelden van niet-wenselijke combinaties, maar in het beperkte kader van deze opinie volsta ik met de zogenaamde impairment test op geactiveerde goodwill. Je kunt als accountant nooit objectief staan tegenover een dergelijke test als je daarvoor betrokken bent geweest bij de overname, het due diligence onderzoek en de bepaling van de goodwill (zogenaamde PPA). Rvc's en cfo's zouden hier overigens ook strakker in moeten zitten en voor dit soort specialismen juist níet moeten kiezen voor hun huisaccountant.

Mkb-domein

In het mkb is voor ondernemingen tot een omzet van 250 miljoen euro geen verplichte controle meer van toepassing. De mkb-accountantskantoren kunnen zich concentreren op waar ze goed in zijn, namelijk huisadviseur voor ondernemers. Een gewaardeerde adviseur die van vele markten thuis is. Geen last meer van een vervelende set regels, die voor een handjevol klanten van toepassing is, maar enorm veel impact heeft. 

Een nadere discussie is nodig om bovenstaande verder uit te werken. Het is echter hoog tijd voor concrete stappen, die daadwerkelijk kunnen bijdragen aan een betere accountantscontrole.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Ronald Bobbe is registeraccountant, oud-vennoot van BDO Accountants, corporate finance specialist te Eindhoven en commissaris.

Gerelateerd

21 reacties

Alle Bergsma

Johan Peter's +1

Johan Peters

Dag Arjan, dank voor je toelichting en reactie.

Punt is dat de stakeholder discussie wel een hele goede brug is, aangezien die in de MKB praktijk / DGA praktijk fundamenteel anders ligt dan bij organisaties van openbaar belang, waar je doorgaans scheiding van leiding en eigendom of collectief eigendom (overheid / semi overheid) als onderscheidende factor van betekenis kunt herkennen. Alleen dat gegeven al zou een veel groter onderscheid in controle inrichting, regelgeving en toezicht met zich mee moeten brengen. Feit is dat dit niet of nauwelijks het geval is.

Laat ik aannemen dat in de accountantscontroles van grote kantoren net zoveel mis is (of net zo weinig mis is) als in de accountantscontroles van kleine kantoren: is dan gegeven hun klantportfolio's en stakeholders bij die klanten het verschil in potentiële impact eigenlijk geen reden om desondanks de gebreken bij de eerste zwaarder te beoordelen dan bij de tweede?

Nu worden niet OOB controles tegen grotendeels dezelfde (en dus fundamenteel onjuiste) meetlat gelegd; een meetlat waar je sowieso al vragen bij kunt stellen wanneer je principle based regelgeving hebt, ook getuige de vele discussies binnen de beroepsgroep. Zowel in het OOB segment als het niet OOB segment moeten slagen gemaakt worden, maar ik ben wel op het punt aangekomen dat die slagen ook op het gebied van normering en toezicht gemaakt zouden moeten worden.

Voor OOB en niet OOB geldt ook eenzelfde bezwaar. In de opzet van heden kan je in de ogen van toetsers nooit tot een voldoende komen en krijg je een opeenstapeling van regels en nieuw toezicht om kwaliteitstekortkomingen op te lossen. Dat werkt niet en zorgt voor een voortdurende negatieve beeldvorming, waar niet tegenop is te boksen.

Wat helpt is duidelijk zijn in wat je wel kunt en niet kunt. Met andere woorden: wat je mag verwachten van een accountant. Een paar knuppels: 1) hoeveel controleverklaringen zijn ieder jaar nu echt fout en valt dat aandeel niet binnen "een hoge maar niet absolute mate van zekerheid"? 2) als alles onzeker is in het leven, waarom wordt een accountant dan zo gefileerd over zijn oordeel over toegepaste waarderingsgrondslagen in relatie tot continuïteit? 3) met normale accountantscontrole ontdek je geen fraudes, die is daar ook niet voor bedoeld, hooguit ontdek je een fraude waarbij de jaarrekening het fraude object is en dat is dan ook wat het maatschappelijk verkeer mag verwachten. 4) wanneer de BV Nederland handelsbetrekkingen wenst te onderhouden met buitenlanden waar de moraal wat anders is dan bij ons, en facilitating payments (etc) gebruikelijk zijn, sterker nog: we sturen zelfs ons staatshoofd op bezoek bij dat soort landen, waarom gaan we dan zo krampachtig om met het feit dat dit soort betalingen dus ook daadwerkelijk gedaan worden en moeten accountants daar dan vervolgens iets van vinden? Issues op deze terreinen zijn bij voortduring een bron van negatieve publiciteit, maar de essentiële vragen daarachter blijven in mijn ogen veel te ver buiten beeld. En ja: ik weet dat ik nu een aantal collega's de gordijnen injaag.

En met deze fraaie constatering sluit ik af. Er is werk aan de winkel, voor jou en voor mij. En voor velen met ons.

Rik Blijham

Arjan, ik denk dat de verbinding die je legt met opdrachtgeverschap in deze discussie heel relevant is. Controleplicht afschaffen en voor het overige op de oude voet verder gaan zal weinig (of wellicht zelfs een negatief) effect hebben. Maar afschaffing van de controleplicht opent deuren voor alternatieven voor de huidige accountantscontrole waarbij de controleur betaald wordt door de gecontroleerde. Zo zou er bijvoorbeeld ruimte komen voor de Financial Statements Insurance (inmiddels ook omarmd door de Arena Groep). De wettelijke controleplicht staat aan de ontwikkeling van dit soort alternatieven in de weg. Dat is het bezwaar dat ik er tegen heb.

Arjan Brouwer

Beste Johan,

Je dicht mij standpunten toe waar ik mij niet in herken. Ten eerste ben ik niet van mening dat accountantscontroles bij kleinere ondernemingen niet van belang zijn. Voorts heb ik nooit gesteld dat kwaliteitsproblemen zich vooral voordoen bij kleinere kantoren. Geen opgeheven vingertje van mij richting MKB-kantoren dus. Met jouw verwijt dat het vooral aan de grote kantoren zou liggen ben ik het overigens ook niet eens. Dat zaken die spelen bij grote kantoren en ondernemingen eerder de krant halen heeft een andere achtergrond, maar is geen basis om te concluderen dat er bij grote kantoren meer verbeterd moet worden dan bij kleine kantoren. Wat mij betreft heeft de hele sector, groot en klein, een uitdaging om verder te verbeteren. Daar zet ik mij voor in.

Waar ik wél voor pleit is om te experimenteren met een opdrachtgeverschap op basis van behoeften vanuit stakeholders. Dus geen onderscheid in groot en klein, maar onderscheid en inrichting op basis van stakeholdersbehoefte waardoor kwaliteit breder wordt gedefinieerd dan sec ISA- of COS-compliance. Denk bij stakeholders aan aandeelhouders, schuldeisers, werknemers (bijvoorbeeld OR) en toezichthouders in een sector. Geef hen een nadrukkelijkere stem, hetgeen ook aansluit op de opinie vandaag op deze site van Joost van Buuren (Nyenrode). Onderzoek naar de werking die hiervan uitgaat, in termen van kwaliteit en relevantie, kan leiden tot waardevolle inzichten. Wellicht goed om in dit kader ook het interview gisteren bij BNR, waarin collega hoogleraar Jan Bouwens en ik een en ander verduidelijken, te beluisteren: https://www.accountant.nl/nieuws/2017/5/jongstra-cultuurverandering-is-geen-lichtschakelaar/

Johan Peters

Door zomaar iets te roepen krijg je in ieder geval discussie. Knap van Arjan Brouwer. Ingewijden weten natuurlijk dat opmerkingen over geen kwaliteit kunnen leveren en andere organisatorische problemen, die zich volgens Brouwer bij kleinere kantoren meer zouden voordoen dan bij grote kantoren, nergens op gestoeld zijn. Een willekeurige verhoging van controlegrenzen, wat lost dat, los daarvan, eigenlijk op? Van afschaffen wordt kwaliteit niet beter > los daarvan kan je bij die meting van kwaliteit inmiddels wel wat vragen stellen. Kennelijk vind Brouwer in feite dat het voor ondernemingen onder de door hem voorgestelde grenzen niet van belang is om gecontroleerd te worden. Dit zullen dan ook veelal geen Organisaties van Openbaar Belang zijn. Dat argument zou valide zijn om de regelgeving en toezichtmodellen die voor niet-OOB's gehanteerd worden (en die ondanks breed verkondigde onjuiste opvattingen nauwelijks onder doen voor die van OOB's) nu eens daadwerkelijk op de schop te nemen en op de juiste schaal te brengen. Het one-size-fits-all model heeft echt zijn langste tijd gehad en zijn vernietigende kracht helaas bewezen.

Het valt mij op dat, wanneer vertegenwoordigers van Big4 organisaties een opinie ventileren, die regelmatig een bepaalde richting in wijst; namelijk met een opgeheven vingertje naar MKB kantoren. Dat vrijwel alle problemen in de accountancy van de afgelopen jaren voortkomen uit schandalen die zich bij door Big4 gecontroleerde organisaties voordeden, wordt gemakshalve niet vermeld. Dat diezelfde Big4 organisaties, ondanks hun enorme manpower en bij hoge kwaliteit passende tariefstructuren, geen significante kwaliteitsverbetering laten zien, blijft eveneens onvermeld.

Als MKB accountant ben ik trots op mijn vak, heb ik een rechte rug en een focus op topkwaliteit. Brouwer impliceert dat dit voor mij niet zo is.

Het zou goed zijn als Brouwer zich weer bezig ging houden met de problemen binnen zijn eigen organisatie, PWC. Deze zijn er immers, getuige recente publicaties, genoeg. Door deze problemen aan te pakken en daarmee te voorkomen dat ze in beeldvorming en maatregeldrift afstralen op MKB accountants, bewijst hij de accountancy een veel grotere dienst dan met het oplaten van proefballonnetjes.

Glenn Mungra

@Toine: 'de vraag of het beroep zich al dan niet dient op te heffen." Deze vraag lijkt mij niet haalbaar, niet zolang er vraag naar deze diensten blijft bestaan. Maar misschien bedoel je gewoon een andere invulling van de dienstverlening?

@Ronald: Het lijkt alsof er een denkfout is ingeslopen. Ik vraag me dit af: als je met meer mensen geen kwaliteit levert, waarom zou je dat met minder mensen dan wel moeten doen? Omdat minder mensen met meer werkdrukte zich beter kunnen focussen?

Arnout

:) nee dat deed ik niet en nee dat doe je niet. Wat je nu vooral doet is onnodig grote en onvriendelijke woorden gebruiken. Zo ken ik je niet en zo ga ik ook niet inhoudelijk reageren

Toine Goossens

Beste Arnout,

Je betrekt de agency- theorie in de discussie. In mijn reactie ga ik in op de essentie van deze theorie, en laat zien dat het kant nog wal raakt om deze erbij te betrekken.

Arnout

Toine, ik denk dat je mijn bijdrage wat al te kort samenvat. Maar los daarvan, opheffen van een beroep is zinloos als vraag is naar een dienst. Ik zag die logica eerder, maar het lost niets op. Als iets niet foutloos is maar wel voorziet in een behoefte, moet je trachten bij te sturen.

"Dan heffen we het maar op" klinkt fijn daadkrachtig, maar levert geen stap voorwaarts

Toine Goossens

Arnout, en andere afschaffingsvoorstanders,

Overal waar informatieongelijkheid bestaat is, is er een of zijn er meerdere partijen die in het nadeel zijn. Om dat nadeel te compenseren beoordelen zij de betrouwbaarheid van de dominante partij en, afhankelijk van dat oordeel, concluderen zij of de informatie juist en volledig is.

Om deze informatielacune op het gebied van verslaggeving te verkleinen is het vak van de accountantscontrole ontstaan. Dat is de kern van de toegevoegde waarde van ons werk.

Als accountants die toegevoegde waarde niet laten zien in de kwaliteit van het werk, in gedrag en cultuur om altijd onafhankelijk te zijn, dan wordt duidelijk dat niet de vraag of controle wel dan niet verplicht dient te zijn, aan de orde is, maar de vraag of het beroep zich al dan niet dient op te heffen.

Rik Blijham

@ Mario, jouw voorstel zou werken als de klant belang had bij kwaliteit van de accountantscontrole. Dat is echter niet het geval: hij wil slechts het papiertje dat hij nu eenmaal wettelijk verplicht aan zijn jaarrekening moet toevoegen. Jouw voorstel impliceert voor de klant een bonus op slechte kwaliteit die hij maar al te graag zal willen incasseren. De druk op de accountant zal daarom eerder toe- dan afnemen.

Mario van Buijtene

Ik zie het verband niet tussen toename audit kwaliteit en verhoging controlegrenzen. Ook organisaties met een OOB-vergunning vertonen gebreken bij een toets van de AFM. Daarnaast leidt een dergelijke verhoging van de controlegrenzen een enorme afname van het aantal medewerkers die voldoende vlieguren kunnen maken en neemt de betrouwbaarheid van de jaarcijfers van de ondernemingen die niet meer worden gecontroleerd af omdat bij samenstel geen zekerheid wordt afgegeven. Enorme afname aan aanbod van controle-vlieguren in totaal kan ook leiden tot afname van controlekwaliteit. Spoeling van controlemedewerkers met veel vlieguren wordt nl. zeer dun. Ik zie meer in openbaar maken van de toetsingsuitslagen van de organisaties zodat de potentiële klant kan kiezen op basis van kwaliteit en evt. audit honoraria kan terugeisen als een organisatie onvoldoende kwaliteit heeft geleverd. Pas dan is er direct economisch belang om top kwaliteit te leveren en zullen de economische wetten lage kwaliteit afstraffen. Daarnaast vind ik dat de AFM bij organisaties met een onvoldoende direct de monitoring en toetsingen moeten overnemen van de NBA of het SRA .

Jan Weezenberg

@Rene van Wingerden 27 maart 2017
Geachte allen,

Als de Europese regels zijn ontworpen met (noodzakelijke) lage grenzen i.v.m. de risico's in bepaalde landen en Nederland sluit zich automatisch aan bij die (voor ons wat overdreven) regels, dan moeten de goeden met de kwaden lijden en is elke discussie over verhoging van de grens zonde van de tijd.
(Hoewel het best een boeiende discussie is).
Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg

Arnout van Kempen

In de agency-theorie bestaat feitelijk geen noodzaak tot een verplichte controle. Het is immers in het belang van de principaal en deze heeft ook het ultieme machtsmiddel om controle af te dwingen.

De wetgever stelt, als het goed is natuurlijk, slechts iets verplicht (of verbiedt iets), in de verhoudingen tussen burgerlijke partijen als een partij daar wel een duidelijk belang bij heeft maar de macht niet heeft om dat gerechtvaardigde belang af te dwingen.

Vanuit de agency-theorie is een wettelijke controleplicht onnodig, ongewenst en wellicht ook contraproductief. Het ontneemt de accountant immers de prikkel om ten dienste van de principaal te werken en het versterkt zijn prikkel om de agent te plezieren.

Dat is ook exact wat we zien gebeuren.

Het gemakkelijk belachelijk maken van het idee dat de controleplicht wel eens een van de echte "wikkend problems" zou kunnen zijn doet geen recht aan de discussie en nog minder aan maatschappelijk- en beroepsbelang.

De wetgever heeft, gelukkig, inmiddels een kleine, maar niet totaal onbelangrijke, aanpassing gemaakt door te verbieden dat de agent de accountant benoemt. Hierdoor wordt de verhouding tussen accountant en principaal versterkt. Het zou mooi zijn als de wetgever een tweede maatregel neemt (zie mijn voorstel uit 2013), en ook de kosten van de accountant zichtbaar onderbrengt waar deze horen: buiten de resultatenrekening en onder de resultaatverdeling.

Wat de discussie overigens extra confuus maakt is dat de Agency-theorie allang niet meer dominant is voor de inrichting van het beroep. De wetgever en de beroepsorganisatie zijn steeds meer het belang van "het publieke belang" centraal gaan stellen.

Ontkennen dat het door elkaar lopen van beide benaderingen bestaat en invloed heeft, lijkt me te gemakkelijk. De wetgever heeft, zoals genoemd, gelukkig een (klein) signaal afgegeven dat zij daar wel oog voor heeft.

Joost van bloois

We moeten niet vergeten wat de wieg is van de accountantscontrole. De komst van rechtspersonen waarbij de verschaffing van kapitaal ( de principaal) los is komen te staan van het bestuur ( de agent). De agent handelt nooit 100% in het belang van de principaal (agency theorie). Om schuldeiser, kapitaalverschaffers en andere stakeholders te beschermen is een oordeel van een onafhankelijke nodig. Wel is het verhogen van de vrijstellingsdrempels voor kleine ondernemingen zeker het heroverwegen waard. Het blijft een kosten bate overweging. Voor een mkb-onderneming zijn de kosten voor de huidige accountantscontrole momenteel erg hoog met alle aangescherpte kwaliteitseisen waar accountantskantoren mee zijn geconfronteerd. Weegt dit op tegen de schade die stakeholders leiden bij het onjuist voorstellen van de cijfers maal de kans dat een bewuste materiele manipulering van de cijfers zich voordoet? Of moeten we het MKB iets meer stimuleren? De grens wat omhoog schuiven kan in mijn ogen geen kwaad, ook omdat de focus, zoals dit artikel suggereert dan wordt gelegd op de bedrijven en instellingen met een grote exposure op de maatschappij

Geert de Jonge

@Ronald
Toch even voor de duidelijkheid, maar voor welk probleem draag je hier nu een oplossing aan? Als ik het zo lees dan krijg ik de indruk dat je de meeste wettelijke controles maar wilt afschaffen omdat accountants er toch niets van terecht brengen. Maar gooi je dan niet het kind met het badwater weg? En kun je dan niet beter pleiten voor sterke i.p.v. zwakke regulering, zoals nu het geval is?

Alle Bergsma

Dit lost alles op. Chapeau!

Laten we dit doen en dan zijn er uitstekende accountantscontroles en zullen we nooit meer schandalen hebben, want alle accountants kunnen dan hun werk uitmuntend doen. In elk geval veel beter dan nu. Toch?

En over tot de orde van de dag..

Ronald Bobbe

Op zich eens Arnout! Theoretisch waar, maar we moeten een keer verder en niet te lang in vergezichten blijven hangen. MC van het Rapport "53 things to do" is ook zo abstract. Mijn voorstel is concreet, in te voeren, en heft vele nadelen op.
Groet, Ronald

Arnout van Kempen

Dat iets makkelijk kan, of niet, staat volstrekt los van de vraag welk effect het zou hebben en of dat gewenst is of niet

Richard Overweg

Ik denk overigens ook niet dat dit de oplossing is. Het primaire probleem licht volgens mij in het feit dat de onderneming de accountant benoemt en betaald. Hierdoor komt er te eenzijdig een focus op de wensen van de onderneming (zeg met name de directie en RvC)

Rene van Wingerden

@Ronald, de grensbedragen vanaf waar controle verplicht is worden ook door de EU richtlijn bepaald. Dus hoe denk je een verhoging tot 250 miljoen te kunnen bewerkstelligen binnen de NL wet als die gebonden is aan de bedragen in de EU richtlijn?

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.