Anton Dieleman

Eumedion heeft recent het jaarlijkse evaluatierapport over de gehouden algemene vergaderingen (van aandeelhouders) van beursfondsen uitgebracht. Een nuttig rapport, met allerlei interessante doorkijkjes over die algemene vergaderingen en het optreden van de externe accountants daarin. In deze bijdrage besteed ik aandacht aan een specifieke zinsnede uit het Eumedion-rapport, die betrekking heeft op de assurancerapporten die accountants afgeven bij duurzaamheidsverslagen. Daarin ontbreken de zogenoemde kernpunten (key assurance matters). Eumedion merkt daarover het volgende op in het evaluatierapport: "We do not understand why external auditors manage to identify key audit matters in the audit of financial statements, but are not able to do that in the assurance of the sustainability statement."

Vanuit Eumedion een begrijpelijke oproep, waarbij ik overigens opmerk dat accountants - in tegenstelling tot wat Eumedion schrijft - zeker in staat zijn om over kernpunten te communiceren. De NBA heeft echter geadviseerd om dit niet te doen, met als reden: "NBA raadt het opnemen van key assurance matters bij een assurance-rapport met beperkte mate van zekerheid af om geen verkeerde verwachtingen te wekken ten aanzien van de werkzaamheden."

Vier situaties

Nadat tot 2014 (dus ruim een eeuw sinds het ontstaan van het accountantsberoep) de (goedkeurende) controleverklaring alleen standaardbewoordingen bevatte, is sinds dat jaar sprake van informatievere communicatie door de accountant. In 2014 is in Nederland gestart met het rapporteren over kernpunten in de controleverklaring bij jaarrekeningen van organisaties van openbaar belang (oob's). Daarnaast geldt vanaf boekjaar 2022 - voor alle controles in het Wta-domein - de verplichting om (ondernemingsspecifiek) te rapporteren over de controle-aanpak met betrekking tot continuïteit en fraude.

Er zijn in de achterliggende jaren echter verschillende situaties ontstaan, waarin het de accountant niet wordt toegestaan of wordt afgeraden om de aandacht te vestigen op de belangrijkste onderwerpen die tijdens de controle- of assurance-opdracht significante aandacht hebben gevraagd:

1. Een (expliciet) verbod om kernpunten van de controle in de controleverklaring op te nemen als sprake is van een controleverklaring van oordeelonthouding (Standaard 705, paragraaf 29).
2. Het hiervoor genoemde advies van de NBA om in een assurancerapport met een beperkte mate van zekerheid bij een duurzaamheidsverslag kernpunten op te nemen.
3. Het verbod om de secties Controle-aanpak Continuïteit en Controle-aanpak Fraude in de controleverklaring op te nemen bij een controleverklaring van oordeelonthouding (Standaard 700, paragraaf 29D).
4. De nieuwe ISA 570 over Continuïteit die eerder dit jaar door de IAASB is uitgebracht. Paragraaf 37 van ISA 570 verbiedt het om bij materiële continuïteitsonzekerheid in een controleverklaring van oordeelonthouding de (anders verplichte) sectie over deze continuïteitsonzekerheid op te nemen.

De redenen voor de hiervoor genoemde verboden c.q. het advies zijn van gelijke aard: voorkomen moet worden dat, door het toevoegen van de genoemde secties (in combinatie met een oordeelonthouding of bij een beperkte mate van zekerheid) aan de secties met kernpunten of andere significante onderwerpen, door de gebruiker aan de controleverklaring of het assurancerapport te veel zekerheid wordt ontleend.

Nut van rapportage over belangrijke onderwerpen

Uiteraard is het juist dat een oordeelonthouding - door de aard en omvang ervan - de hele jaarrekening raakt en dat een beperkte mate van zekerheid geen redelijke (hoge) mate van zekerheid is. Daarnaast brengt het fundamentele beginsel van vakbekwaamheid en zorgvuldigheid met zich mee dat de accountant moet voorkomen dat aan de communicatie in de controleverklaring, c.q. het assurancerapport, door gebruikers onjuiste conclusies worden verbonden, of teveel zekerheid wordt ontleend.

Ik ben er echter van overtuigd dat met het toevoegen van bewoordingen die duidelijk maken in welke context de hiervoor genoemde significante onderwerpen worden benoemd, wordt voorkomen dat gebruikers van de controleverklaring of het assurance-rapport daaraan te veel zekerheid ontlenen. Diezelfde gebruikers krijgen daarmee wel relevante informatie over de belangrijkste thema's die tijdens de controle- of assurance-opdracht een rol hebben gespeeld.

Om deze redenen lijkt een onderzoek door de NBA naar een mogelijke heroverweging met betrekking tot de genoemde onderwerpen op zijn plaats. Dat gebruikers aan communicatie over belangrijke thema's in controle- en assurance-opdrachten extra belang hechten, onderstreept de oproep van Eumedion. En juist die (externe) gebruikers zijn een belangrijke (zo niet de belangrijkste) doelgroep voor de controleverklaring, c.q. het assurancerapport van de accountant.

Wellicht gloort er inmiddels enige hoop, omdat de IAASB in de Basis for Conclusions (die tegelijkertijd met ISA 5000 zijn gepubliceerd) de volgende ruimte biedt: "The IAASB also noted the views expressed by some respondents that ISSA 5000 does not preclude a practitioner from reporting KAM on a voluntary basis or if required by law or regulation." 

We moeten als beroep toch in staat zijn om met voldoende duidelijkheid en zorgvuldigheid over dergelijke onderwerpen te communiceren, zonder dat het de oordeelonthouding of beperkte mate van zekerheid overschaduwt!