Geert Dekker

Lambèr Royakkers had een spijker meegenomen om het lot van de accountant te schetsen. Hij verwees naar Adam Smith: had die niet uitgelegd hoe met arbeidsverdeling de productie van spijkers kon worden verveelvoudigd? "Datzelfde gaat gebeuren met het werk van de accountant", aldus Royakkers, docent ethiek en techniek aan de TU Eindhoven en nauw betrokken bij onderzoek naar kunstmatige intelligentie. "Het werk van de accountant wordt opgedeeld in deeltaken, geoutsourcet, geautomatiseerd... Over tien, twintig jaar bestaat de accountant niet meer."

Royakkers was een van de deelnemers aan de debatten die op de middagsessies van de Accountantsdag 2015 werden gehouden over de maatschappelijke impact van technologie en de gevolgen daarvan voor het werk en het vak van de accountant.

"Technologie wordt veelal nog onderschat", waarschuwde hij. "We zijn namelijk veel verder met computers en robots dan de meeste mensen denken. We staan op het punt machines te laten beslissen over leven en dood. We bouwen al geautomatiseerde wapensystemen: killing robots. En over vijf tot tien jaar is er een computersysteem dat beter rechtspreekt dan de huidige rechters. Wij moeten ons alleen afvragen: willen we dat ook?"

Adviseur

Is de accountant niet meer relevant over tien jaar? Een peiling van de meningen in de zaal leerde dat ongeveer de helft van de aanwezigen ervanuit gaat dat de accountant over tien jaar alleen nog toegevoegde waarde heeft als strategisch adviseur. Alle vormen van informatievoorziening zouden dan geautomatiseerd zijn.

"Wordt het dan niet tijd dat de beroepsgroep zich met die ingrijpende verandering gaat bezighouden?", vroeg Roger Dassen (Deloitte) zich af. "We zijn nu vrijwel exclusief bezig met kwaliteit. Over de aanleiding daartoe is geen discussie, en ook niet over de noodzaak tot verbetering. Maar het is niet genoeg. Want we kunnen ons nu wel concentreren op de kwaliteit van het samenstellen of het controleren van de jaarrekening, maar wat als dat werk over tien jaar niet meer bestaat? Zijn we dan op dit moment niet een perfecte dinosaurus aan het bouwen?"

Wordt de soep zo heet gegeten? Volgens Barbara Majoor (AFM) zal de accountant "altijd een rol houden als het gaat om het toevoegen van zekerheid", terwijl zowel Paul Koster (VEB) als Arnold Schilder (IAASB) de toekomstige accountant een steviger signaalfunctie toedicht. "We mogen van de accountant verwachten dat hij veel tijdiger onregelmatigheden aan het licht zal brengen en zo bewijst hij ook aan het maatschappelijk verkeer zijn waarde", aldus Koster. Schilder: "De accountant kruipt nu al uit zijn schulp, hij vertelt meer, hij legt uit, hij geeft oordelen. Die functie moet hij uitbreiden."

Duurzaamheid

Dassen wil echter meer: het uitbreiden van de gebieden waarop assurance kan worden gegeven. Hij werd daarbij gesteund door Peter Bakker (TNT), erkend voorvechter van duurzame ontwikkeling. "Naast technologie is duurzaamheid voor veel innovatie de belangrijkste drijfveer, maar op dat terrein loopt de accountancy nog niet voorop", aldus Bakker. "Ik krijg van stakeholders bijvoorbeeld geen vragen over de manier waarop TNT de omzet heeft vastgesteld, maar wel over de manier waarop we verantwoording afleggen over onze CO₂-uitstoot."

Volgens Bakker hebben bedrijven grote behoefte aan robuuste standaarden voor de verslaggeving van duurzaamheidsprestaties. "Zodat we uniform kunnen rapporteren over alle factoren die waarde toevoegen". Daar wordt op internationale schaal wel aan gewerkt (door de Integrated Reporting Council), "maar dat gaat niet snel genoeg".

Vervolgens repte Dassen nog van 'een derde trap', waarmee hij aansloot bij de opmerkingen van Koster en Schilder over de signaalfunctie van de accountant. "Na 2008 was de belangrijkste kritiek aan het adres van accountants dat ze niet hadden gewaarschuwd voor de systeemrisico's die zich in de financiële sector voordeden. De kennis die accountants vergaren bij hun controlewerk wordt nu, als daar aanleiding toe is, in het kader van de NBA uitgewerkt tot publieke management letters. Zo kunnen we de samenleving relevante inzichten geven en zo werken wij ook aan onze relevantie."

Eindig

Geen 'disruptieve' vernieuwingen dus in de accountancy-sector? Dassen stelde wel degelijk dat radicale innovatie aan geen enkele sector voorbij zal gaan, maar concrete voorbeelden van hoe bijvoorbeeld grote kantoren op dit moment nadenken over hun toekomst, kwamen in de discussie niet langs.

Dat stond enigszins in contrast met het verhaal van Maarten Korz, innovatiemanager bij de Rabobank, die droog meldde dat volgens Wiebe Draijer, de huidige bestuursvoorzitter, het business-model van de Rabobank "eindig" is. Dat vormt tegelijkertijd de legitimatie voor Korz' werk: het intern begeleiden van kleine teams die de opdracht hebben alternatieven te testen, waarbij het kannibaliseren van de eigen bank niet wordt geschuwd.

Het wachten is op vergelijkbare 'kraamkamers' in de accountancy. Ondernemer Michiel Muller, oprichter van onder meer Tango en Route Mobiel, vertelde hoe de gevestigde orde veelal reageerde op zijn 'bedreigende vernieuwingen': "Veel mailen met elkaar en dan maar hopen dat het vanzelf weggaat."

Kan de accountancysector dat anders doen? Peter Bakker: "Accountants won't save the world."