Lex van Almelo

"Cinema is the most beautiful fraud in the world", zei presentator Peter van Ingen als introductie op de filmfragmenten waarmee het programma van de eerste sessie was doorspekt. Het eerste fragment waren de Bavariameisjes, die tijdens het WK voetbal in Zuid-Afrika met hun sluikreclamejurkjes meer aandacht kregen dan de sponsoren die een forse bijdrage hadden betaald voor hun reclame-uitingen. Pheijffers vrienden snapten niet dat dit ook fraude is. Er zit schade in, een stukje opzet en misleiding.

Over de balie springen

Aan Fred Teeven, Pheijffers eerste teamleider bij de FIOD, hoef je dat niet uit te leggen. De oud-staatssecretaris van Veiligheid sprong op 18 februari 1983 tijdens de inval bij Slavenburgs Bank als jongste bediende van de FIOD over de balie van de bank, die verdacht werd van (hulp bij) belastingfraude. Slavenburgs was net overgenomen door een Franse bank. Daarom vond het Openbaar Ministerie het zinniger om niet de rechtspersoon maar de natuurlijke personen te vervolgen.

"Nu is dat andersom, en dat kan ik vanuit schatkistperspectief wel begrijpen", zei het tegenwoordige Kamerlid. Hij heeft er begrip voor dat de begroting sluitend wordt gemaakt met boetes en schikkingen. Het is nooit anders geweest. Zijns inziens zouden ze meer tegen fraude kunnen doen door intensiever samen te werken met de interne accountant en/of doorlopend controle uit te voeren.

Accountant is meer mens geworden

Curator Rutger Jan Schimmelpenninck van onder andere DSB vindt dat accountants zich in het algemeen goed hebben ontwikkeld. "Van koele controleur tot accountant die de dialoog niet schuwt, die uit zichzelf meer zegt. De accountant is meer mens geworden, is assertiever geworden." Maar bij DSB heeft de accountant het niet goed gedaan. "Je mag van een accountant verwachten dat hij ook door het jaar heen volgt wat er gebeurt. Volgens de tuchtrechter heeft hij te mechanisch zijn werk gedaan en te slecht gekeken."

Volgens de curator kan de accountant het management vanuit zijn positie indringender waarschuwen als hij ziet dat een belangrijke portefeuille door één man wordt beheerd, zoals bij Vestia. De accountant had moeten zeggen dat bij een normale desk drie mensen zitten.

Een accountant moet wel voorzichtig zijn met extern melden als hij niet meer heeft dan vermoedens. Als de fraudesignalen die een accountant ziet niet materieel zijn, moet je volgens Schimmelpenninck wel de directie inlichten. Er kan immers veel meer aan de hand zijn.

"Materialiteit mag nooit een schaamlap zijn om fraude achter te verstoppen", zei Marcel Pheijffer, die echter wel erkende dat de krappe budgetten soms een obstakel vormen voor het op de hals halen van extra werkzaamheden.

'Accountant moet niet bijsturen'

De in hoger beroep voor omkoping veroordeelde zakenman Joep van den Nieuwenhuyzen wekte niet de indruk dat hij zich door een accountant had laten bijsturen. Dat verwacht hij ook niet van een accountant. De accountant had hooguit kunnen komen met de punten die de ceo van 123 bedrijven of de managers van de werkmaatschappijen aandroegen.

Ook van zijn deels voorwaardelijke celstraf van een jaar ligt de bedrijvendokter niet wakker. "Van de meeste ten laste gelegde fraudedelicten ben ik vrijgesproken." Tegen de veroordeling voor omkoping en valsheid in geschrifte is hij in cassatie gegaan. Ondertussen heeft het Openbaar Ministerie de onderhandelingen over een schikking geopend.

Schuld bekennen zal Van den Nieuwenhuyzen nooit. En betalen ook niet. Wat hem betreft wordt er onderhandeld over de schadevergoeding die de Staat hem betaalt wegens de procedures die hij al vijfentwintig jaar aan zijn broek heeft. Officier van justitie Vincent Leenders, die verantwoordelijk is voor grote schikkingen, kon niets over de lopende strafzaak zeggen.

Niemand is altijd eerlijk

Forensisch accountant Peter Schimmel van Grant Thornton confronteerde de zaal ermee dat niemand altijd eerlijk is. Dat ze een gendarme vijftig euro zouden geven om een boete van 300 euro te ontlopen, wilde een groot deel nog wel toegeven. Maar op een vraag naar het intieme privéleven gaf niemand antwoord. Negen van de tien dachten uiteindelijk dat niet iedereen eerlijk was geweest. "We weten van elkaar dat we allemaal zitten te liegen."

Maar integer zijn is niet per se eerlijk zijn. Het gaat om betrouwbaar zijn. "Als je beste vriend vreemdgaat bedrieg je die als je het eerlijk aan zijn vrouw vertelt. Dat is niet integer. Het is soms heel nuttig om niet helemaal eerlijk te zijn." Volgens Schimmel zal een accountant nooit succesvol worden als vinder van fraude. "Wel als iemand die het erover kan hebben. In het mkb geeft de dga de opdracht terug als je over fraude begint. Jammer."

Advocaat niet objectief

Advocaat Jan Leliveld (Wladimiroff) en forensisch accountant Gerrie Lenting (Deloitte) gingen daarna in discussie over de vraag wie de beste feitenonderzoeker is: de advocaat of de accountant. "Advocaat is het op een na oudste beroep ter wereld. De advocaat doet al sinds millennia feitenonderzoek. Waar was dat mes, Brutus? Pas aan het einde van de twintigste eeuw zijn accountants zich op het feitenonderzoek gaan storten." Volgens Leliveld hebben advocaten meer financiële kennis dan vroeger en doen zij onafhankelijk onderzoek ten behoeve van een partijdig advies.

Gerrie Lenting vindt advocaten niet onafhankelijk en niet objectief. Accountants doen sinds de Pincoffs-affaire aan het einde van de negentiende eeuw feitenonderzoek ten behoeve van het maatschappelijk verkeer. In die rol hoort hij fraude te signaleren.

"Waarom vindt de accountant het goed dat hij onder de advocaat komt te vallen?", vroeg Vincent Leenders. Schimmelpenninck: "Het gaat mij om het in kaart brengen van de feiten. Waarom zou je je daarvoor laten inhuren door advocaten?" Een duidelijk antwoord kwam er niet.

Jan Leliveld wees nog eens op het belang van het verschoningsrecht. "De cliënt wil eerst weten wat er aan de hand is. Als het feitenrapport  meteen wordt geopenbaard, wordt de cliënt een  speelbal van de omgeving."

Volgens Leliveld en Lenting zullen beide disciplines naar elkaar toegroeien en meer met elkaar samenwerken in teams. Lenting verwacht dat straks niet de accountant of de advocaat het onderzoek leidt, maar een tijdelijk bestuurder. Leliveld: "Er ontstaat meer balans. Advocaten zullen minder vaak feitenonderzoek gaan doen."

Te veel bezig met afvinken

Pieter Couwenbergh van Het Financieele Dagblad vroeg zich af waarom journalisten eerder fraude vinden dan accountants. Terwijl zij zich toch verhouden als David tegenover Goliath. "De accountant heeft meer opleiding, meer middelen, meer geld en rechtstreeks toegang tot alle data, stukken en mensen. Wij journalisten zijn afhankelijk van bereidheid van mensen die ons verder willen helpen uit ijdelheid, rancune of angst."

Journalisten hebben heel wat fraude op de agenda gezet. Bij de Vastgoedfraude gonsde het al langer van de geruchten; twee collega's van Couwenbergh zijn erin gedoken. "Net als bij de bouwfraude en nu het Slotervaart ziekenhuis. De accountants zeggen dat het gaat om incidenten. Maar die 2 procent waar het mis gaat, schokt wel het vertrouwen. Uw taak is het om als poortwachter maatschappelijk vertrouwen te beantwoorden."

Accountants zijn te veel bezig met lijsten afvinken en het invullen van het elektronisch dossier om de eigen kwaliteitscontroleurs en de AFM tevreden te stellen. "Zij komen alleen hun kamertje uit voor koffie of een plas. Fraude ruik je, maar systemen ruiken niet. Hoe kun je dan iets op het spoor zijn, als je geen contact hebt met de organisatie? Herstel uw ambacht in ere. U bent een poortwachter voor het maatschappelijk verkeer."

Marcel Pheijffer: "De NBA is wel actiever... als de intenties van het actieprogramma worden waargemaakt. De accountant hoeft geen fraudejager te worden, maar moet meer risicogericht te werk gaan. Het gaat om die 2 procent. We weten allemaal welke organisaties het zijn."