Ronald Bruins

Het klinkt als een succesverhaal: meer dan de helft van de accountantskantoren zegt AI-tools te gebruiken. Maar wie beter kijkt, ziet een paradox. Nog slechts 25 procent investeert in training. "Dat is een gemiste kans", zegt Akkerman, tevens auteur van een e-book over AI in accountancy. "AI kan processen versnellen, kwaliteit verbeteren en zelfs nieuwe diensten mogelijk maken. Maar dan moet je er wel serieus mee aan de slag."

Volgens Akkerman blijkt uit een studie van Karbon uit 2024 dat het beeld genuanceerder is. "Bij kleine kantoren wereldwijd - zeg één tot drie medewerkers - zegt 78 procent geen enkele AI-training aan te bieden. Bij middelgrote kantoren, tussen vijftig en tweehonderd medewerkers, ligt dat al een stuk hoger, met 39 procent. En bij de hele grote kantoren geldt dit voor ongeveer de helft. Het is dus ook niet zo dat de grotere kantoren alles perfect op orde hebben."

Conservatieve cultuur

De vraag is onvermijdelijk: waarom blijft structurele adoptie nog achter? Martijn Mondria, oprichter en directeur van Cumlaude.ai, dat accountantskantoren bedient: "Over het algemeen geldt dat organisaties net als organismen zijn. Hun primaire doel is overleven. AI-first werken vraagt om disruptie van je eigen businessmodel. Dat is tegennatuurlijk."

Specifiek voor de accountancy spelen volgens hem meerdere factoren. "Neem een managementletter", zegt Mondria. "Die kost nu misschien veertig werkuren. Met AI maak je een tachtigprocentsversie in twintig minuten. Wat factureer je dan? En wat doe je met de zesendertig uur die je overhoudt? Dat is een existentiële vraag."

'AI-first werken vraagt om disruptie van je eigen businessmodel. Dat is tegennatuurlijk.'

Daarnaast constateert Mondria dat er sprake is van een conservatieve cultuur. "Partners in een accountantskantoor zijn vaak risicomijdend. Ze hebben een zekere leeftijd, een zekere horizon. Waarom zou je je eigen cashcow omverduwen als je over vijf jaar met pensioen gaat?"

Legacy en angst

Veel kantoren hebben in het verleden zware investeringen in software gedaan, zegt de AI-expert. "Dan investeer je niet zomaar nog een keer. En er is angst: wat als ik in de verkeerde tool investeer? Bovendien: waar gaat mijn klantdata heen? Het is in dit vak een doodzonde als die data op straat komen te liggen. Op zich zijn dat terechte punten van zorg, maar geen reden om niet te experimenteren met AI. Je moet die punten alleen wel adresseren bij het aanschaffen of gebruiken van een tool."

Geert Dreschler, accountant bij MKB Accountants in Veenendaal, herkent het. "Accountants zijn van nature voorzichtig. En terecht: je zet je handtekening onder iets waar veel van afhangt. Maar voorzichtigheid mag geen excuus zijn om stil te staan."

Wat kan er nu al?

AI in de accountancy is geen toekomstmuziek. Cumlaude.ai bouwt voor accountantskantoren oplossingen die vandaag al draaien. Mondria geeft een voorbeeld: "Voor het proces 'controleren' hebben we een tool ontwikkeld die managementletters genereert. Jij loopt als accountant door een gestructureerd vraag-en-antwoordspel. Gebouwd op basis van de eisen die de NBA aan zo'n letter stelt. AI stelt de vragen, jij geeft de antwoorden. Druk op de knop, vijf seconden wachten en je hebt een managementletter in je eigen huisstijl. Weer die tachtigprocentsversie, die jij als deskundige, the human in the loop, afrondt. Op basis van de handreikingen van de NBA kun je zo veel meer processen oppakken."

'Voorzichtigheid mag geen excuus zijn om stil te staan.'

Het geheim zit vaak in de combinatie van technologieën, aldus Mondria. "Met Robotic Process Automation, oftewel RPA, koppel je gegevens uit verschillende systemen aan elkaar", legt hij uit. "Laten we eens kijken naar het klantacceptatie en -continuatieproces. Denk daarbij aan het automatisch ophalen van klantdata uit een CRM-pakket, de KvK en sanctielijsten en die breng je samen in één dossier. AI voegt daar intelligentie aan toe: het analyseert de data, signaleert risico's en stelt een conceptrapport op. Zo bespaar je uren werk en verklein je de kans op fouten. Zie RPA als de steak. AI is dan het peper en de zout. Voor veel kantoren is die klantacceptatie een pain in the butt. Met AI kun je dat grotendeels automatiseren.”

Eerst aan AI vragen

"Wij gebruiken ChatGPT veel", zegt Dreschler van MKB Accountants. "Sterker nog: ik heb intern de regel ingevoerd dat als je mij een vraag stelt, je hem eerst aan onze AI-assistent moet hebben gesteld. Die ChatGPT hebben we zelf ingericht, specifiek voor accountancy en fiscaliteit." Het doel is tweeledig: efficiëntie én gewenning. "Je moet mensen dwingen om ermee te werken. Het is de toekomst. Maar je moet ook realistisch blijven: AI is nooit één-op-één goed. Je moet kritisch blijven op de resultaten die uit een AI-tool komen en er nooit specifieke klantgegevens in zetten. Uiteindelijk ben jij als accountant verantwoordelijk voor wat het kantoor uitgaat. Uiteindelijk zet jij je handtekening. Dat moet je je blijven beseffen."

Nieuwe diensten ontwikkelen

AI is geen doel op zich, benadrukt Akkerman. "Het gaat om toegevoegde waarde creëren. Natuurlijk kun je met dezelfde mensen meer werk doen. Maar je kunt met machine learning ook nieuwe diensten ontwikkelen. Denk aan benchmarkrapporten of geautomatiseerde KPI-dashboards en advies over groeikansen richting klanten. Daar liggen de kansen." Dreschler ziet het ook: "Waar je twintig jaar geleden verdiende aan het inboeken van facturen, verdien je straks aan advies. Maar dat vraagt een ander beroepsprofiel. Niet elke accountant is een geboren adviseur."

Blind vertrouwen op de output 

AI verandert niet alleen processen, maar ook het profiel van de accountant. "Het risico is dat jonge professionals gemakzuchtig worden", waarschuwt Mondria. "Ze vertrouwen blind op AI en missen daardoor de expertise om fouten te herkennen. Het is als met navigatiesystemen: niemand kan nog kaarten lezen." Ook Akkerman ziet een uitdaging: "Opleidingen moeten meer aandacht besteden aan kritisch denken en data-analyse. De accountant van morgen is niet alleen cijfermatig sterk, maar ook digitaal vaardig." Dreschler vult aan: "Je blijft als accountant eindverantwoordelijk. Human in the loop is geen optie, maar een must."

'De accountant van morgen is niet alleen cijfermatig sterk, maar ook digitaal vaardig.'

Partnermodel onder druk

AI zet het klassieke partnermodel onder druk. "Als je uren wegvallen, valt ook een deel van de ondernemingswaardering van het accountantskantoor weg", zegt Mondria. "Dat is pijnlijk, maar onvermijdelijk. Uurtje-factuurtje is passé. Je moet naar vaste prijzen op basis van waardeproposities." Dreschler is het met hem eens. "Wij werken al jaren niet meer puur op urenbasis, maar met vaste prijzen. Hoe efficiënter wij werken, hoe beter dat voor onze winstgevendheid is. Bij uurtje, factuurtje heb je die prikkel niet. Bij een vaste prijs en een waardepropositie heb je dat wel. AI versterkt dat effect.' 

Processen in kaart brengen

Voor wie nu denkt: waar start ik, zijn Akkerman en Mondria eensgezind: formuleer eerst maar eens een visie. "Wat wil je bereiken?", zegt Akkerman. "Efficiëntie? Kwaliteitsverbetering? Nieuwe diensten?" Breng vervolgens je processen in kaart, vervolgt Mondria. "Je kunt daar een muur binnen je kantoor voor beplakken. Op basis van post-its breng je de stappen in je processen in beeld. Samenstellen, controleren, adviseren... Vraag je af: welke post-its kunnen we automatiseren." Train medewerkers, zegt Akkerman weer. "Je moet investeren in kennis en vaardigheden." Begin klein en experimenteer, stelt Mondria: “Wil je een marathon lopen? Dan begin je met tweeëneenhalf kilometer en bouw je van daaruit verder op. Bij AI betekent dat dat je moet gaan spelen. Wat kan er allemaal? Kortom, maak AI onderdeel van je dagelijkse gewoontepatroon."

AI is een belangrijk thema op de komende Accountantsdag 2025 (19 november, Leusden), met onder meer sessies over bouwen aan vertrouwen in AI en over de inzet van AI-agents in de accountancy. Aanmelden kan via de speciale Accountantsdag-pagina op nba.nl.