Nart Wielaard

Wie wil weten hoe het met de wereld is gesteld, kan maar beter de krant niet lezen. Dat is in het kort het betoog van de gerenommeerde Amerikaanse professor psychologie Steven Pinker, die inmiddels al negen boeken volschreef over hoe we als mens al gauw een vertekend beeld hebben van de werkelijkheid. Deel van zijn analyse, wat versimpeld: wie het nieuws goed volgt, heeft geen goed beeld van de staat van de wereld. Nieuws gaat immers over incidenten, niet over de trends. Een doorgebroken dijk is nieuws, een langzaam hogere zeespiegel niet of nauwelijks. We lezen eindeloos veel over fraude. Maar niet over langzaam professionaliserend financieel beheer. Ga zo maar door.

Wie bovenop het nieuws zit, krijgt dus geen goed beeld van de werkelijkheid. Wat is het  alternatief volgens Pinker? Zelf de werkelijkheid onderzoeken. Door op zoek te gaan naar harde data, door trends te bekijken en deze echt te doorleven, door de onderzoeksrapporten achter nieuwsberichten daadwerkelijk te lezen. Dat is veel werk en kost tijd. Maar het levert ook veel op.

De door Donald Trump ontketende handelsoorlog is daarvan het bijna perfecte schoolboekjesvoorbeeld. Natuurlijk was het gedrag van de Amerikaanse president onverwacht. Zijn claim over de rekening die andere landen aan Amerika sturen bleek zelfs onnavolgbaar, zoals onder meer te zien in deze bijdrage van komiek John Oliver (min. 2.04). Een komiek die overigens vaak echt de diepte ingaat op thema's en wat dus een best prettige manier is om wat voorbij de hijgerigheid van de dag te komen, maar dat terzijde.

'Het einde van de globalisering zat er  al een tijdje aan te komen en de ratio daarachter is grotendeels supersimpel.'

Waar het om gaat: de handelsoorlog was op zichzelf - zonder het spektakel eromheen - voor de goede verstaander geen verrassing. Het einde van de globalisering zat er namelijk al een tijdje aan te komen en de ratio daarachter is grotendeels supersimpel.

Einde aan de globalisering

Hoe zit dat? In de begindagen van globalisering was iedereen een winnaar, als delen van productieketens werden verlegd. Als Apple een telefoon niet zelf maakte maar dat uitbesteedde aan China, waren zowel de VS - lage kostprijs en dus concurrerend - als China - economische groei - winnaars. Die redenering geldt uiteraard niet alleen voor telefoons maar ook voor auto's, tandenborstels, klantenserviceafdelingen en foute kersttruien.

Dat ging decennialang erg goed. Maar tegenwoordig is er steeds minder sprake van win-win. Dat komt doordat continenten niet langer alleen op de lagere niveaus van de waardeketen, maar ook op het hoogste niveau de concurrentie aangingen. Kortweg: China maakt ook zelf hoogwaardige telefoons.

Die analyse is in tal van rapporten gemaakt de afgelopen jaren. Een voorbeeld dichtbij is het rapport over 'globalanceren' van denktank Denkwerk. Een quote daaruit: "(…) dat marginale voordelen van goederenhandel steeds kleiner worden. Toen er nog nauwelijks internationale handel plaatsvond, waren er enorme winsten te behalen door specialisatie en uitwisseling van competenties. (…) nu zijn slechts kleine verdere verbeteringen mogelijk - de wet van de afnemende meeropbrengsten. De koek groeit dus nauwelijks nog door verdere globalisering."

Het rapport beschrijft dat het een volkomen logisch scenario is dat politieke betrekkingen en economische afhankelijkheden tussen handelsblokken daardoor op scherp komen te staan. Het schetst ook dat de Verenigde Staten toen (2021) ook al minder afhankelijk wilde worden van andere grootmachten voor haar toeleveringsketens. (Terzijde: Joe Biden was daarmee actief bezig, zij het op wat minder rucksichtslose wijze dan zijn opvolger.) De conclusie: de huidige globalisering maakt plaats voor regionalisering met sterkere banden binnen regio's, maar minder sterke banden tussen regio's.

Het huidige scenario is zelfs haast letterlijk voorspeld door DenkWerk: "Als landen steeds meer aan zichzelf gaan denken, kan het politieke sentiment een rationele economische samenwerking overschaduwen. In plaats van dat beide landen enigszins profiteren, wil een land het onderste uit de kan ten koste van de ander. In dit 'prisoner's dilemma' discussiëren landen dan over hoe ze de koek verdelen in plaats van hoe ze de koek samen kunnen vergroten."

De cursivering in het bovenstaande is van de redactie en blijkt achteraf nogal een treffende waarschuwing. Nu kun je achteraf natuurlijk mooi wonen. Maar toch is het goed om de waarde van dit soort rapporten - check ook de Wereldbank en tal van rapporten van gerenommeerde investeringsbanken - goed in te blijven zien.

Mijn overtuiging is dat dit voorbeeld niet op zichzelf staat. Wie voorbij het nieuws graaft en daadwerkelijk moeite doet om de grote onderstroom te begrijpen, zal minder snel worden verrast.

Relevant

Tot slot. Waarom is dit nu zo relevant voor accountants?
Toen ik nog meeschreef aan offertes voor audits, was het bijna een zekerheidje dat er een paragraaf in moest over een aanpak die no surprises opleverde voor de potentiële klant. Want je wilt eventuele problemen immers niet pas op tafel hebben op het einde van de controle.

Maar in een omgeving waar juist wel veel verrassingen zijn, trek je dan als accountant feitelijk nogal een grote broek aan. Dat mag, maar dan ben je dus wel aan je stand verplicht om te doen wat Steven Pinker adviseert: zelf op zoek gaan naar de feiten. Geen genoegen nemen met een artikeltje in het nieuws. Verzamel rapporten. Stop ze niet in de spreekwoordelijke la, maar lees ze echt. Ja, zelfs voorbij de management summary.