Accountants zien zoveel bedrijven en omgevingen, dat ze hun onderbuikgevoel soms met een gerust hart kunnen laten spreken, meent Wim Bartels.

Discussie Column 22 maart 2023

Duidelijkheid

Een mooie stap voorwaarts, zo was de afgelopen weken te beluisteren over de grotere ruimte voor de accountant in de aandeelhoudersvergadering, om te vertellen wat zij of hij heeft gezien tijdens de controle van de jaarrekening. Observaties die verdere kleuring geven aan de cijfers zijn heel waardevol om de wereld erachter beter te begrijpen; bijvoorbeeld over frauderisico's.

Ongeveer een jaar geleden mocht ik de NBA ondersteunen in de oorzakenanalyse voor fraude. Naast onvoldoende kennis van het bedrijfsmodel en onvoldoende kennis van (de werking van) fraude was de belangrijke oorzaak, waar we lang bij hebben stilgestaan, de houding van de accountant en de cultuur van het bedrijf. We zijn als accountants getraind in kennis en feiten en daar houden we ons graag bij. Want feiten kunnen worden onderbouwd, zodat we een discussie met de gecontroleerde daarover kunnen beslechten.

Helaas geven we ons onderbuikgevoel en onze ervaring uit het werken met heel veel verschillende mensen en omgevingen nog wel eens te weinig ruimte. Terwijl we – als 'professional met menselijke vermogens' - eigenlijk wel weten of we in een risicogevoelige omgeving zitten of niet. 

Ik heb mij zelf in een vorig leven met fraudeonderzoeken beziggehouden. Dat waren natuurlijk bijzondere settings, want wij werden alleen ingeschakeld als er al een vermoeden van fraude was. Dat maakte het makkelijk om achteraf te kunnen zeggen "ja, je kon dit wel zien aankomen, want met deze druk in de organisatie zoeken mensen uitwegen" of "met zo'n gladjanus als inkoper had je kunnen weten dat er corruptie in het spel was". Maar toch, we ontwikkelden ook een neus voor fraude. Mensen die een net iets te mooi verhaal vertellen. Mensen die nooit direct antwoord geven op je vraag. Mensen die je proberen te overrompelen. Mensen die bekend staan als bullies binnen de organisatie. Mensen die net te duur gaan lunchen. Enzovoorts. 

Het gaat er nu niet om de buitenwereld te suggereren dat bij bepaalde bedrijven rekening moet worden gehouden met fraude; daar kun je gevoeglijk bij elk bedrijf rekening mee houden. Het gaat er wel om dat we als accountants onze beelden weergeven van een onderneming, de leiding en de cultuur, op een manier die inzicht geeft in de 'gelegenheid' en de 'druk'. En dat kunnen we. Want we zien als accountants zoveel bedrijven en omgevingen, dat we vergelijkingen kunnen maken en ons onderbuikgevoel met een gerust hart kunnen laten spreken. 

Dat hoeft, voor alle duidelijkheid, overigens niet alleen maar negatief en gericht op risico's te zijn. Als wij onze rol goed vervullen, dan delen we gebalanceerde beelden over de organisatie. En dus kunnen we zeker ook laten weten dat we een geoliede machine zien, met een directieteam dat elkaar de ruimte geeft om meningen te delen. Of een bedrijf dat vasthoudend en gestructureerd werkt aan het behalen van haar doelstellingen - ook als die nog niet zijn gehaald.

Het zou een miskenning zijn van onze menselijke vermogens in een professionele omgeving als de leiding van een bedrijf ons daarin zou willen remmen; sterker, het is een teken op zich en vermeldenswaardig als dat zou gebeuren. 

Met duidelijkheid - lees ook: openheid - komen we een stuk verder naar een betere financiële wereld. 

Wat me nog even terugbrengt bij mijn huidige vak, dat van duurzaamheid. 

Volgend jaar zullen oob's voor het eerst moeten rapporteren op basis van de European Sustainability Reporting Standards. De rapportage volgens die standaarden is geen doel op zich. Het dient om anderen - investeerders, banken, NGO's - in staat te stellen beslissingen te nemen die de EU naar een duurzame economie brengen. Het is daarmee belangrijk dat de accountant haar of zijn mening daarover deelt: Heeft de organisatie de implementatie serieus genomen? Heeft het geleid tot reflectie op of aanpassing van de strategie? Heb je (investerings)plannen gezien om de doelstellingen in te vullen? Was het bedrijf in eerste aanleg al open over haar uitdagingen in het verslag? 

In de handreiking voor de rol van de accountant op de aandeelhoudersvergadering wordt duurzaamheid ('ESG') specifiek genoemd. Met de grote veranderingen die er aan komen en de urgentie om duurzaamheidvraagstukken aan te pakken, is het essentieel dat de accountant zijn of haar rol direct pakt en vanaf de start duidelijkheid geeft over de stand van zaken. Ik kan niet wachten op het aandeelhoudersseizoen 2025.