Discussie Opinie 02 maart 2021

Bitcoins: ingewikkelde verslaggeving vraagt om aanpassing boekhoudregels

De waarde van de bitcoin is enorm gestegen. Dat jaagt de belangstelling ervoor, ook vanuit ondernemingen, verder op. Hoe ga je er mee om in de financiële verslaggeving?

Cryptocurrencies staan momenteel weer volop in de belangstelling, door de flink hogere koersen en het nieuws dat Tesla anderhalf miljard dollar in bitcoins heeft geïnvesteerd. Wat je er ook van kunt vinden, feit is dat steeds meer bedrijven zich voor crypto's interesseren, investeringen overwegen of dat inmiddels al hebben gedaan.

Dan komt ook de vraag op hoe je daar mee om gaat in de financiële verslaggeving. Wat zijn het voor activa? Hoe moet ik het resultaat bepalen? Er zijn op dit moment geen specifieke boekhoudregels voor crypto's, zodat je de weg moet vinden in de bestaande regelgeving om tot een passende verantwoording te komen. Tesla meldde dat ze bitcoins als intangible asset (immateriële vaste activa) gaat opnemen. Dit is in lijn met de conclusies van de Interpretatie Commissie van de IASB in 2019.  Toch blijft het bijzonder om een belegging of 'betaalmiddel' op dezelfde manier te verwerken als goodwill of software. Dat vraagt om een nadere verkenning van de mogelijkheden en onmogelijkheden onder IFRS.   

Waarde op basis van vraag en aanbod

Crypto's zijn door blockchain technologie gegenereerde digitale codes, verhandelbaar op een digitale beurs. Ze worden als betaalmiddel gebruikt, maar verschillen van officiële wettelijke betaalmiddelen omdat de waarde niet is gegarandeerd door een overheid of centrale bank. De waarde is uitsluitend gebaseerd op vraag en aanbod. Crypto's kwalificeren om die reden niet als Kasmiddelen of Banktegoeden. Ook zijn het geen Kas equivalenten; dat zijn liquide beleggingen die direct converteerbaar zijn in vaststaande geldbedragen en waarvan het risico op waardeveranderingen verwaarloosbaar klein is. Dat laatste gaat zeker niet op.

Kasmiddelen en Banktegoeden zijn bovendien financiële instrumenten, onder IFRS gedefinieerd als een contractueel recht van een partij om een financieel actief te ontvangen en tegelijkertijd een contractuele verplichting of eigen vermogen instrument van een andere partij. Aan crypto's zijn dergelijke rechten en plichten niet verbonden, ze worden alleen in geldmiddelen omgezet door een transactie op een digitale beurs.

Verwerking als financiële instrumenten is dus niet mogelijk. Daarmee resteert behandeling als immateriële vaste activa of handelsvoorraden. De boekhoudregels daarvoor zijn niet geschreven voor crypto's, wat de nodige beperkingen oplevert voor de verslaggeving. Zo worden immateriële vaste activa gewaardeerd tegen kostprijs of, onder voorwaarden, reële waarde. Waardedalingen beneden kostprijs worden als resultaat verwerkt als het impairments zijn (met ingewikkelde regels). Waardestijgingen boven de kostprijs komen alleen tot uitdrukking bij waardering tegen reële waarde, waarbij de herwaardering in het eigen vermogen wordt opgenomen.  Bovendien, alleen als je de crypto's verkoopt worden deze waardestijgingen in het resultaat verwerkt. De verkoop bepaalt dus wanneer je winst rapporteert.

Ook aan de verwerking als handelsvoorraden kleven nadelen. Mogelijk zou verwerking als een soort commodity naar analogie verdedigbaar kunnen zijn. Overigens bestaan er ook voor voorraden verschillende waarderingsmodellen.

Financieel instrument

Door een cryptocurrency op een of andere manier toch als financieel instrument aan te merken, zou het ons inziens mogelijk kunnen worden gemaakt om ze te waarderen op basis van reële waarde met waardewijzigingen in de resultatenrekening. De reële waarde lijkt ons de meeste relevante waarderingsgrondslag, ook omdat kostprijswaardering naar verloop van tijd steeds minder relevant wordt. Dit vraagt wel om een goede toelichting over de wijze waarop de reële waarde op basis van actuele prijsvorming is bepaald. Ook heeft het onze voorkeur om ongerealiseerde waardewijzigingen direct in het resultaat te verwerken, net zoals dat bijvoorbeeld nu gebeurt voor veranderingen in wisselkoersen. Dat maakt de resultaatbepaling namelijk allocatievrij en op die manier worden ongerealiseerde winsten en verliezen op dezelfde wijze behandeld. Zo wordt ons inziens de meest relevante informatie gegeven voor gebruikers van de jaarrekening.  

Het is aan de IASB en andere policymakers om een dergelijke verwerkingswijze in de regelgeving te accommoderen. Bijvoorbeeld door de crypto's, bij wijze van uitzondering, als speciale categorie 'bijzondere financiële instrumenten' te accepteren. Tot die tijd blijft het passen en meten.

• FD: 'Bedrijven worstelen met bitcoin op de balans'

Deze opinie is een update van een eerdere bijdrage van de auteurs uit 2017.