Rekenkamer ziet bij drie ministeries ernstige problemen in uitvoering van rijksbeleid
Ministers melden weinig resultaten van hun beleid en wat maatregelen bijdragen aan het halen van kabinetsdoelen, kan het parlement moeilijk volgen. De rijksoverheid kampt verder met ernstige problemen in de bedrijfsvoering bij drie ministeries: Justitie en Veiligheid, Defensie en Buitenlandse Zaken.
Bij twee ministers heeft de Algemene Rekenkamer volgens de wettelijke procedure bezwaar aangetekend. Andere ministeries slagen er soms wel in om hardnekkige problemen op te lossen. Dat zijn enkele conclusies uit het jaarlijkse verantwoordingsonderzoek, dat de Algemene Rekenkamer op Verantwoordingsdag aan de Tweede Kamer aanbiedt.
Zoekplaatje
De Rekenkamer schrijft dat de ministers weinig resultaten over 2024 aan het parlement melden. Het is voor Kamerleden een "zoekplaatje" of die resultaten een gevolg zijn van rijksbeleid. Ook is onduidelijk of gerapporteerde resultaten bijdragen aan afgesproken kabinetsdoelen. Dat komt omdat doelstellingen van het kabinet-Schoof vaak niet duidelijk omschreven zijn - of omdat ministers niet de informatie hebben of een doel wordt gehaald. Waar wel transparant wordt gerapporteerd, schieten de resultaten vaak tekort. De Rekenkamer stelt daarom dat de politiek moet "doen wat je belooft".
Volgens Rekenkamer-president Pieter Duisenberg willen burgers en bedriven dat publiek geld met resultaat wordt besteed. "De grote uitdagingen in deze roerige tijd vragen om heldere keuzes en doelen op lange en korte termijn. Een overheid die doet wat zij belooft. Een overheid die stabiel koers houdt en tegelijkertijd wendbaar en weerbaar is. Doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van schaars publiek geld, mensen en andere middelen zijn daarbij essentieel."
Oordeel
De Rekenkamer geeft bij tien onderzochte overheidsdoelen in twee gevallen het oordeel 'toereikend'. Zoals bij de tevredenheid van ondernemers over de economische diplomatie voor het midden- en kleinbedrijf in het buitenland. Welke resultaten met die diplomatie bereikt worden, blijft evenwel onduidelijk.
Bij doelen als het medicijnentekort terugdringen, het tempo van schadeherstel in Groningen, slachtofferrechten uitvoeren of woningnood voor ouderen verminderen is het oordeel 'matig' of 'zorgelijk'. Daar bereikt de overheid niet wat ze belooft.
Meer problemen in bedrijfsvoering ministeries
De bedrijfsvoering bij ministeries en uitvoeringsorganisaties vertoont een lichte toename, naar in totaal veertig tekortkomingen. Bij elf van deze onvolkomenheden gaat het om fouten en onzekerheden bij inkopen door het Rijk, waarmee minstens € 1,6 miljard is gemoeid, op een totaal van € 18 miljard. Dat is een hardnekkig probleem, stelt de Rekenkamer, die een vereenvoudiging van de inkoopprocessen aanbeveelt.
Waar de ministeries van VWS (vooral op IT-gebied) en BZK problemen opgelost krijgen, kampen de ministeries Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie met de meeste problemen in de bedrijfsvoering.
De Rekenkamer roept ministers op hun basis op orde te brengen en alleen beloftes te doen als het werk ook kan worden uitgevoerd. De ministers van Justitie en Veiligheid, Defensie en Buitenlandse Zaken kampen met ernstige onvolkomenheden, zo oordeelt de Rekenkamer.
Buitenlandse Zaken
Zo is de financiële administratie bij Buitenlandse Zaken onvoldoende. Dat ministerie heeft na een overstap in 2024 op een nieuw IT-systeem het beheer van € 14,9 miljard aan verplichtingen bij Buitenlandse Zaken en bij Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking niet op orde. Dat geldt ook voor € 1 miljard aan voorschotten.
Hierdoor kon het ministerie niet op tijd het financiële deel van het jaarverslag aanleveren. De minister heeft niet tussentijds ingegrepen, terwijl handmatig veel - foutgevoelige - correcties zijn doorgevoerd. De bezwaarprocedure van de Rekenkamer heeft inmiddels tot een verbeterplan van de minister geleid.
Lappendeken
Er is bij de hele rijksoverheid sprake van een lappendeken aan financiële IT-systemen, ziet de Rekenkamer. Dit bemoeilijkt de uitwisseling van gegevens als ministeries samenwerken bij (grote) inkopen.
Bij personele uitgaven werkt de rijksoverheid wél met een centraal beheerd IT-systeem. De Rekenkamer vindt het positief dat de minister van Financiën in oktober 2024 het streven naar meer uniformiteit bij de financiële administraties aankondigde.
Rijksuitgaven hoger in 2024
De rijksoverheid gaf in 2024 € 414,1 miljard uit. Dat is € 23,8 miljard méér dan het jaar ervoor. Zorg en sociale zekerheid blijven de grootste uitgavenposten. De inkomsten, vooral belastingen en premies, zijn met € 21,7 miljard tot € 407,2 miljard gestegen. Zo zijn de belastinginkomsten uit box 2 € 6 miljard hoger. Het jaar ervoor was dat ook al € 5 miljard hoger dan geraamd.
De minister van Financiën had het gedragseffect bij ondernemers van een aangekondigde wijziging in het tarief box 2 veel te laag geraamd. Het onderzoek van de Rekenkamer rept over meer budgettaire missers en over risico's die niet voldoende worden belicht en daardoor niet kunnen worden meegenomen in de besluitvorming.
Minder uitgegeven
Er is in 2024 minder rijksgeld uitgegeven dan het kabinet eerder had geraamd en ook meer dan in de jaren ervoor. Opgeteld over alle ministeries is er in 2024 € 15,2 miljard naar latere jaren doorgeschoven en € 6 miljard is niet besteed. Was dit eerder bekend, dan had het parlement andere budgettaire afwegingen kunnen maken, aldus de Rekenkamer.
Ook kon het kabinet een aantal beloftes niet nakomen, omdat dus ruim € 21 miljard op de plank is blijven liggen. Zo is er minder aan projecten uit het Klimaatfonds en Nationaal Groeifonds uitgegeven dan gepland (Economische Zaken en Klimaat). Bij het Groeifonds zijn ramingen van de minister afgelopen jaren gebaseerd op wensdenken, aldus de Rekenkamer.
Verklaring met kanttekening
De Rekenkamer concludeert dat voor 2024 de uitgaven en ontvangsten van de rijksoverheid rechtmatig zijn; ruim onder de tolerantiegrens van 1 procent. Van de onderzochte € 384,7 miljard aan rijksuitgaven staat voor € 1,3 miljard niet vast of dit volgens de regels is uitgegeven, of dat alle bedragen kloppen. Dat bedrag met fouten en onzekerheden is veel lager dan in de jaren van de coronapandemie.
De aangegane verplichtingen, bijvoorbeeld contracten die later tot uitgaven leiden, zitten wel iets boven de tolerantiegrens: 1,06 procent (€ 4,7 miljard van € 442,7 miljard aan verplichtingen). Vandaar een kanttekening van de Algemene Rekenkamer bij de verklaring van goedkeuring van de rijksrekening en de rijkssaldibalans.
Gerelateerd
Vrees voor stilstand na vertrek PVV uit kabinet
PVV-leider Geert Wilders heeft zijn steun voor de coalitie ingetrokken, waardoor het kabinet is gevallen. Het bedrijfsleven, belangengroepen en diverse maatschappelijke...
Dienst Toeslagen waarschuwt voor effect bezuinigingen op ambtenaren
De Dienst Toeslagen is bezorgd over de bezuinigingen die het kabinet wil doorvoeren op het ambtenarenapparaat bij de rijksoverheid.
Financieel Jaarverslag Rijk: Voorzichtigheid, ondanks goede cijfers
Nederland staat er financieel goed voor. Ondanks een lichte krimp in het eerste kwartaal groeide de Nederlandse economie in 2024 met een procent. De groei was sterker...
Raad van State: Rijksuitgaven stijgen harder dan toegestaan door Europa
De recent bijgestelde rijksbegroting voldoet niet volledig aan de Europese begrotingsregels. De uitgaven stijgen op middellange termijn meer dan door de Europese...
Voorjaarsnota: Kabinet int meer inkomstenbelasting
Het kabinet compenseert het schrappen van de hogere btw op cultuur, media en sport door meer inkomstenbelasting te innen. Dat staat in de Voorjaarsnota. Deze maatregel...