Opinie 18 november 2011

Verbod op commerciële prikkels?

Eind september 2011 pleitte de NBA in een consultatiedocument voor aanpassing van de Verordening Accountantsorganisaties met een verbod op het belonen van commerciële prikkels bij wettelijke controleopdrachten. Een reactie van de NBA Young Profs.

Joko Tenthof

Onafhankelijkheid van de accountant is van vitaal belang voor het vertrouwen in de financiële markten en de integriteit van de financiële jaarrekening. Recente financiële crises hebben het vertrouwen in deze onafhankelijkheid van de accountant aanzienlijk geschaad. Een belangrijke kritiek is dat accountants zich teveel hebben laten leiden door commerciële prikkels.

De in de media meest genoemde bron van commerciële prikkels zijn de adviesdiensten die de accountant naast de wettelijke controle verleent aan dezelfde klant. Eurocommissaris Barnier stelt in zijn Groenboek voor om accountantskantoren te laten kiezen tussen controle of advies. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat niet de controlewerkzaamheden maar de bijkomende adviesdiensten de driver zijn voor de winst van een accountantskantoor.

De tweede belangrijke bron voor commerciële prikkels is het behoud van de huidige controleklant. Deze bron is in de media veelal onderbelicht, maar moet niet worden onderschat. Zo stellen Ettredge, Chan en Emeigh (2011) dat tijdens de economische crisis van 2007-2009 accountants, vanwege de druk op de eigen resultaten, minder snel geneigd waren tot het geven van negatieve going concern verklaringen bij hun belangrijke controleklanten, dan bij controleklanten waar ze minder van afhankelijk waren.

Als reactie op de kritiek doet de NBA nu een voorstel tot een verbod op commerciële prikkels bij wettelijke controleopdrachten. Onze reactie op de voorgestelde aanpassing geven wij aan de hand van drie door de NBA in het consultatiedocument gestelde vragen.

1. Bent u het eens met het in het voorstel gekozen uitgangspunt dat de regeling betrekking moet hebben op alle leden van het controleteam bij een bepaalde cliënt en niet alleen op de ‘Key Audit Partner' zoals in de Code of Ethics staat?

De veronderstelling van de NBA die hieraan ten grondslag ligt (overigens zonder toelichting), is dat de key audit partner weliswaar een doorslaggevende rol heeft in het auditproces, maar niet de key decision maker is.

Velen in de accountantspraktijk zullen dit herkennen. De partner geeft weliswaar de controleverklaring af, maar laat zich hierbij veelal inhoudelijk adviseren door de (senior) manager van het auditteam. Ook onderzoek laat zien dat niet de partner maar de (senior) manager de grootste invloed heeft op het auditproces. Tot slot blijkt in de praktijk dat ook de overige teamleden commerciële prikkels ervaren, op basis van bijvoorbeeld cross-selling.

De NBA Young Profs zijn het daarom eens met het NBA-voorstel om het verbod niet te beperken tot de key audit partner maar van toepassing te verklaren op het gehele controleteam. Mogelijk wordt de jongste assistent hiermee onevenredig geraakt, maar in de praktijk zal deze veelal toch nog geen commerciële KPI's hebben.

2. Bent u het eens met het voorstel om het verbod betrekking te laten hebben op alle diensten, inclusief het verkrijgen van wettelijke controle opdrachten en niet alleen op non-assurance services zoals in de Code of Ethics staat?

Zoals hiervoor is geschetst, geven ook wettelijke controleopdrachten commerciële prikkels (het willen behouden van controleklanten). Wij ondersteunen dan ook het NBA-voorstel om de verordening aan te passen voor zowel wettelijke controleopdrachten als adviesdiensten.

3. Is lid 3 van het voorstel voor de aanpassing VAO, om beoordeling en beloning van ondernemersvaardigheden, als onderdeel van de totale beoordeling en beloning in het kader van de carrière ontwikkeling niet onmogelijk te maken, op een juiste wijze verwoord?

Het voorstel van de NBA is theoretisch en maatschappelijk goed uit te leggen, maar vanuit praktisch oogpunt is wel een belangrijke kanttekening te plaatsen. Het huidige voorstel voor lid 3 biedt namelijk onvoldoende handvatten om daadwerkelijk het verbod te kunnen implementeren. Dat huidige voorstel luidt als volgt: ‘Het eerste lid, onderdeel b en c zijn niet bedoeld om het beoordelen en belonen in het kader van de normale carrièreontwikkeling en het zijn van partner binnen een accountantsorganisatie onmogelijk te maken'.

Naar onze mening is dit geen eenvoudige opgave. Zo is de financiële sector al een aantal jaren bezig om richtlijnen te ontwikkelen voor het beloningsbeleid bij banken. En dan nog richten deze richtlijnen, zoals de Code Banken, zich alleen op het financiële beloningsbeleid en niet eens op het human resources-beleid ten aanzien van bijvoorbeeld carrière- en persoonlijke ontwikkeling.

Verwachten dat accountantsorganisaties nu zelf in korte tijd een HR-beleid kunnen ontwikkelen dat enerzijds economische prikkels ontbeert en anderzijds ondernemerschap stimuleert, is volgens de NBA Young Profs niet realistisch zonder nadere handreiking vanuit de beroepsorganisatie.

De NBA Young Professionals juichen de continue ontwikkeling van het accountantsvak toe en onderschrijven dat richtlijnen inzake commerciële prikkels zich niet moeten beperken tot de key audit partner en tot de adviesopdrachten. Maar het huidige voorstel voor aanpassing van de VAO geeft accountantsorganisaties nog onvoldoende handvatten om hier daadwerkelijk invulling aan te geven.

Namens de Adviescomissie NBA Young Profs

Na zes jaar als internal auditor bij Robeco te hebben gewerkt, heeft Joko Tenthof van Noorden begin 2010 de overstap gemaakt naar de business. Sindsdien heeft hij binnen Robeco (management) functies vervuld bij Group Human Resources, de Robeco Premiepensioeninstelling en Group Operational Risk Management. Tenthof is lid van de Adviescommissie NBA Young Profs.