Opinie 04 december 2012

Amarantis raakt kern van ons falen

Het rapport over de onderwijsmoloch Amarantis is verschenen. Met daarin niet mis te verstane conclusies. Die gaan mede over de rol van de accountant. Leerzaam, want het is weer zo'n voorbeeld waarin de kern van het falen van het accountantsberoep wordt blootgelegd.

Wat stelt de onderzoekscommissie? De instellingsaccountant heeft volgens de commissie ‘binnen de daarvoor geldende regels inclusief het Controleprotocol geopereerd'. Tot zover goed nieuws. Maar meestal volgt er dan nog een 'maar' of 'echter'. Zo ook nu.

'Echter de commissie vindt wel dat de instellingsaccountant kritischer had moeten zijn in zijn natuurlijke adviesfunctie om het gedrag van het College van Amarantis bij te sturen. Dat is niet gebeurd ten aanzien van het feit dat het College van Bestuur in de jaarrekening de maximale ruimte heeft moeten gebruiken om een solvabiliteit te presenteren die voldeed aan het gewenste niveau. De accountant had in dat kader van de effecten op de continuïteit van Amarantis scherpere formuleringen moeten kiezen om belanghebbenden beter te informeren'.

Oeps, dat is minder goed nieuws. Een veeg uit de pan. Weer zo'n jaarrekening die voldoet aan de regels en de ondergrenzen. Maar niet aan de maatschappelijke behoefte. Een accountantsrol waarin de signalerende en waarschuwende functie niet, althans onvoldoende, tot uitdrukking komt.

Maar er was naast de instellingsaccountant Deloitte - die dus binnen de regels opereerde, zoals de woordvoerder vandaag trots en zonder enig schuldbewustheid liet noteren - nog een accountant: Ernst & Young hielp de onderzoekscommissie.

Met diezelfde regels in de hand kwam die in de richting van de commissie met interpretaties die leidden tot wat de commissie duidt als een 'genormaliseerde balans en solvabiliteit'. De verschillen zitten in een drietal hoofdpunten: al dan niet opnemen van een vordering, de consolidatiekring en het al dan niet activeren van investeringen. In onderstaande tabel benoem ik enige verschillen.

	Goedgekeurde cijfers	Genormaliseerde cijfers
Algemene reserve/vermogen
2006	18.674	-/- 8.691
2007	21.534	-/- 5.533
2008	21.880	-/- 2.383
2009	21.800	261
2010	30.928	832
2011	10.526	-/- 5.303
Resultaat
2006	-/- 229	-/- 27.594
2007	2.860	3.158
2008	3.264	2.895
2009	-/- 80	1.414
2010	1.700	3.493
2011	-/- 20.402	-/- 6.432
Solvabiliteit (EV/TV)
2006	19,9%	-/- 9,8%
2007	19,6%	-/- 5,3%
2008	16,1%	-/- 2,3%
2009	15,0%	0,3%
2010	12,6%	0,8%
2011	4,6%	-/- 5,1%

Marcel Wintels mocht puinruimen bij Amarantis. Hij verhaalde vandaag over wat hij aantrof: 'Een stuurloze en zieke organisatie in grote financiële nood. In het voortbestaan bedreigd. Met hoge schulden en nauwelijks enig vermogen. Zeker toen bleek dat de waarde van gebouwen en ict vele miljoenen minder was dan in de boekhouding stond. Overigens, bij het inlezen was me al direct helder dat de financiële problematiek veel groter was dan uit de boekhouding op het eerste gezicht was op te maken. Ik zag hoe met cijfers ‘gestuurd' werd. Dit blijkt ook duidelijk uit het onderzoeksrapport.'

Heldere taal. Zo ook zijn volgende quote: 'Toezichthouders waren er te over: de Raad van Toezicht, de inspectie, de financier, de accountant, de auditcommissie, OCW, de medezeggenschap, de ondernemingsraad. Maar niemand doorgrondde alle problematiek, als die al te overzien was en getoond werd. Iedereen zat erbij, keek ernaar, lette vooral op het 'eigen straatje' en ondertussen ging het jaar in jaar uit steeds slechter.'

Zowel de onderzoekscommissie als Wintels spreken duidelijke taal. Hetgeen bij mij weer eens de vraag oproept: waarom doet een controlerend accountant dat niet als het erom gaat? Bij DSB, Econcern, Van der Moolen, Vestia. Ach ja, u kent die lijstjes wel.

En waarom kan een accountant die een bijzondere opdracht uitvoert - zoals in dit geval Ernst & Young - de vinger opeens wel op de zere plekken leggen? Wie kan dat aan het maatschappelijk verkeer uitleggen?

Dit alles heeft niets te maken met de verwachtingskloof. Wel met de vijf-en-een-halfjes cultuur van ons controleberoep. Een beroep dat is getrapt in de valkuil van angst, alsmede een gebrek aan durf. Moed of lef om in te grijpen als het er echt om gaat.

Een goede accountant (of toezichthouder) is een persoon die naast het hebben van vrienden ook bereid is om vijanden te maken. Op basis van feiten en inzicht. Op basis van het kennen van diens plaats binnen het stelsel van corporate governance. Op basis van ambacht en vakmanschap. Op basis van erkenning van de maatschappelijke functie die ons beroep bij de gratie van de wetgever heeft gekregen. Een wetgever die dezer dagen voor ons beslist over de contouren voor ons vak.

We moeten ons schamen!