Opinie 23 januari 2014

Bedrijfsethiek op de KPMG-manier

Zaterdag 11 januari stond in het FD een essay van Muel Kaptein over bedrijfsethiek. Op zich niets bijzonders. Echter, onderaan dat artikel stond over de schrijver: 'Muel Kaptein is hoogleraar bedrijfsethiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.'

Vreemd, hij is toch ook partner bij KPMG Forensic & Integrity? Even googelen... ja inderdaad, normaliter verschijnt in zijn publicaties dat hij twee functies heeft, zoals op zijn eigen website: 'Muel Kaptein (1969) is partner at the international assurance and advisory firm KPMG and professor in business ethics and integrity management at RSM Erasmus University.' In die volgorde dus: partner bij KPMG en professor bedrijfsethiek bij RSM Erasmus Universiteit. Waar is onder het essay de KMPG-vlag? Reden voor mij om het essay eens te lezen.

Het is een leesbaar artikel met een goede analyse met leuke anekdotes (73 procent van de consumenten vindt momenteel de maatschappelijke prestaties van een onderneming relevant voor hun productkeuze!). En inderdaad, ik kan me vinden in zijn conclusie dat het succes van de bedrijfsethiek in de afgelopen decennia leidde tot haar marginalisering met grote negatieve gevolgen.

Ik zou willen dat ik het zo kon beschrijven. Al lezende steeg de spanning: waar gaat hij naar toe? Lees dan even mee met zijn oplossing.

De oplossing is: bedrijfsethiek nieuw leven inblazen! "In plaats van het dichttimmeren met regels en moraal zou de samenleving bedrijven meer ruimte en vertrouwen moeten geven voor een eigen bedrijfsethiek." Lees goed wat hier staat en herlees het nog eens. Hij zegt dus dat de samenleving ruimte moet geven voor bedrijfsethiek. Geen flauw idee wat hier wordt gezegd. 

En dan vervolgt hij: "Dit betekent bijvoorbeeld dat de samenleving de dialoog met bedrijven opzoekt over wat volgens bedrijven hun gewenste ethiek is." Geweldig gezegd, maar ook hier vraag ik me oprecht af hoe het komt dat ik het niet begrijp.

Voordat ik de vragen weergeef waarmee ik blijf zitten, probeer ik Kapteins oplossing eerst uit op een praktijkcasus. Pak het Financieele Dagblad van maandag 20 januari en lees eens de twee slotzinnen van het artikel over de schikking inzake de Ballast Nedam-zaak. "De versie van het verleden die KPMG bij de schikking heeft gepresenteerd, is niet het hele verhaal. Het wachten is nu op het moment dat de betrokkenen van destijds meer gaan vertellen, al dan niet voor de rechter."

Volgens Muel zou dan de samenleving (dus het FD, mijn buurman, een aantal klanten, Ballast Nedam-aandeelhouders etc.) de dialoog moeten zoeken met KPMG over wat volgens KPMG de KPMG-ethiek is. Dan komen ze uit bij Muel en dan gaat hij uitleggen dat de versie van het Ballast Nedam-verleden die KPMG bij de schikking heeft gepresenteerd, in de ogen van KPMG ethisch is. Of zo iets... Of iets anders... Of nee, toch net een tikkeltje weer anders...

Nou, wie het weet mag het invullen. Waarschijnlijk heb ik de verkeerde casus te pakken. Alleen, zoals gezegd, blijf ik nog met een paar vragen zitten naar aanleiding van het essay:

1. In hoeverre is bedrijfsethiek een zelfstandig fenomeen en in hoeverre wordt zij gedragen door mensen? Bedrijfsethiek komt mij voor als iets met een institutioneel karakter, wat het maken van ethische afwegingen door bedrijven alleen maar bemoeilijkt.
2. Stel dat 'bedrijfsethiek' een werkend fenomeen is, wie is dan verantwoordelijk voor het uitdragen van zijn ethiek? De onderneming? Of moet er een appèl komen uit de samenleving? Waarom zou de samenleving dat eigenlijk moeten doen? Waar ligt de verantwoordelijkheid van bedrijven?
3. Is de oplossing van Muel Kaptein een minder goed doordachte oplossing of is hier sprake van een hoogleraar die op wetenschappelijk niveau vakbroeders uitdaagt tot nieuwe denkconcepten en waar de samenleving op lange termijn de zoete vruchten van plukt?