Opinie 07 mei 2014

Opleiding accountant bergt nieuwe drama's in zich

In de discussie over kwaliteit gaat het onder meer over de organisatiestructuur van accountantskantoren. Maar de kern ligt in de opleiding. Studenten zijn niet meer in staat om conceptueel problemen te benoemen en in discussie te brengen.

Johan van Luttikhuizen

Met belangstelling heb ik in het FD van 12 april de column 'De AFM, de accountant en het korset', van Pieter Couwenbergh, over de organisatiestructuur bij accountantsfirma's in relatie tot kwaliteit. Twee dagen daarna kwam ook de SRA, een netwerkorganisatie van 370 zelfstandige accountantskantoren, met een open brief aan de NBA die deels over dezelfde problematiek ging. 

Beide raken mijns inziens een deel van het probleem, maar koppelen daaraan niet de consequentie die nodig is om de accountant weer te laten doen waarvoor deze opgeleid is, namelijk het kwalitatief controleren van een jaarrekening. 

De kwaliteit van de controle (of de verwachtingskloof) is naar mijn mening de achilleshiel in het beroep. Op die kwaliteit wordt ingeboet ten faveure van het veel besproken partnerinkomen. 

Terecht signaleert de SRA dat uit AFM-onderzoek is gebleken dat de opzet van de wettelijke controles in veel gevallen redelijk tot goed was, maar dat de uitvoering tekortschoot. Maar speelt daar niet een vergelijkbare discussie als bij de niet met zoveel woorden genoemde big four-kantoren? Uren moeten gemaakt worden door assistenten en hoe meer uren die maken, hoe meer marge er voor de partner overblijft. 

De sector leidt op dit moment een generatie accountants op die straks hun certificerende bevoegdheid door middel van een theoretische opleiding en praktijkstage hebben behaald. Kijk je naar de weg waarlangs die opleiding op dit moment vorm wordt gegeven, dan ligt daar de kern van toekomstige drama's. Assistenten moeten in zomerperiodes met samengeperste programma's de colleges gaan volgen. In het voorjaar worden zij geacht zich meer dan veertig uur per week declarabel in te zetten voor klanten en na de zomervakantie beginnen de interim-controles weer. 

Waar is tijd voor reflectie, bezinning en het opdoen van ervaring? Uit eigen ervaringen zowel door het werken met studenten als in de praktijk merk ik dat de assistenten niet meer in staat zijn om conceptueel problemen te benoemen en in discussie te brengen. Zij krijgen de tijd niet voor een gedegen studie, opleiding en het opdoen van ervaring. En bijna alle universiteiten werken hier aan mee door opleidingsprogramma's in te dikken! Het 'dichtharken' van de checklist van bureau vaktechniek is tot kunst verheven. Hoe kan deze generatie dan de partner professioneel voeden teneinde de maatschappelijke rol juist te vervullen? 

De stelling van de SRA dat accountantskantoren veel tijd en geld investeren in kwaliteit, bestrijd ik. 

Eenmaal afgestudeerd heeft een accountant een PE-verplichting. Ik ben sceptisch over de beroepsbrede invulling vanuit het kwaliteitsperspectief, anders dan de toets of iedere accountant braaf de verplichte punten heeft geregistreerd. Waar is de inhoudelijke (AFM?) toets op kennisbewaking vanuit deze verplichting in relatie tot de klantenportefeuille? Hoe kan het anders dat ook bij de SRA-kantoren de uitvoering te kort is geschoten? 

Het wettelijke bestaansrecht van het beroep is alleen gewaarborgd wanneer aantoonbare kwaliteit voor het maatschappelijke verkeer kan worden geleverd. De perverse prikkel via het partnermodel moet daarin, wat mij betreft, ter discussie staan. Alleen overheidsaccountants, het andere uiterste, is ook niet de oplossing. Het door de SRA bepleite omlaag brengen van de controlegrenzen is echter weer een verkeerd signaal nu niet wordt aangegeven welk maatschappelijk belang dit dient en al helemaal niet door nu te pretenderen dat de controles tot kostenbesparingen in de keten leiden. 

Ik geloof in het goede van de mens, maar als accountant benader ik het 'cynische gelover-model'. Ik denk dat alleen door ruimte voor kwalitatieve opleidingen, met een goed inhoudelijk gestuurd permanent educatiesysteem als men eenmaal is afgestudeerd, het beroep in staat is het maatschappelijk vertrouwen weer terug te winnen. En de huidige verplichte cursussen zijn daar helaas niet het aansprekende voorbeeld van. 

Terugwinnen kost tijd en geld en daar zijn structuurveranderingen voor nodig. Niet alleen bij kantoren, ook bij opleidingsinstituten die vrijwel allemaal meewerken aan het in stand houden van de huidige status quo. Niet in de laatste plaats onder druk van de big four. 

Waar blijft de kritische houding vanuit de NBA op de opleidingseisen en echte getoetste permanente educatie? Of ontbreekt de door collega Pheijffer bepleite analyse van binnenuit juist door de dominantie van de big four en van openbare accountants in de NBA? 

De NBA moet stelling nemen en staan voor gefundeerde kwaliteit door kantoren echt in (opleidings)kwaliteit te laten investeren. Alleen dan houdt de beroepsorganisatie de regie over ons mooie vak en wordt de discussie niet door de AFM overgenomen via afgedwongen structuuringrepen in de organisaties, zonder dat daarmee de kern van het probleem wordt aangepakt.

Drs. J. van Luttikhuizen RE RA is accountant in business en freelance docent universiteiten Nyenrode en Tilburg. Hij schrijft op persoonlijke titel.

Een iets aangepaste versie van deze bijdrage is verschenen als opinie in het FD van 5 mei 2014.