Opinie 26 september 2014

Catharsis

En weer liggen accountants op de pijnbank. Ditmaal van de AFM, de toezichthouder die in een goed en feitelijk onderbouwd rapport een mokerslag uitdeelt: 18 van de 40 door de AFM onderzochte dossiers zijn van onvoldoende kwaliteit.

Het zijn cijfers die eigenlijk niet eens meer verbazen en verrassen. Het zijn de rapportcijfers van de 'grote' vier - Deloitte, EY, KPMG en PwC - die het predicaat 'grote' op basis van het rapport en andere incidenten nauwelijks meer verdienen.

Met name valt een verwijt te maken aan de accountantselite die de afgelopen drie jaar - na een eerdere soortgelijke schrobbering van de AFM - te weinig heeft gedaan om het tij te keren. Integendeel.

Deloitte doet de ‘onvoldoendes' van de AFM eind augustus van dit jaar nog opportunistisch af als 'bevindingen'. Dit is 'newspeak' (George Orwell) waarop Deloitte inmiddels is teruggekomen. PwC - dat drie jaar geleden nog fulmineerde tegen de uitkomsten van een eerder AFM-onderzoek - kan niet langer betogen dat het met de kwaliteit van hun controles wel snor zit. Dat KPMG nog een lange weg heeft te gaan is dankzij het werk van de Fiod, het Openbaar Ministerie, de AFM en goede onderzoeksjournalistiek inmiddels genoegzaam bekend.

Hooguit kan worden vastgesteld dat EY zich iets heeft verbeterd. Maar ook drie op de tien getoetste EY-dossiers zijn en blijven onder de maat voor een organisatie die een wettelijke taak mag uitvoeren en zekerheid en vertrouwen dient te verschaffen.

Ewald Engelen schrijft in zijn binnenkort te verschijnen boek over de 'schaduwelite' die er naar zijn mening vooral de afgelopen vijftien jaar een puinhoop van heeft gemaakt. Bankiers, vastgoedbeleggers, projectontwikkelaars, maar ook accountants en hun maaatjes, de adviserende consultants die door Engelen als 'sprookjesvertellers' worden aangeduid.

Francis Fukuyama heeft gewezen op het feit dat vertrouwen, hij noemt dat 'sociaal kapitaal', gemakkelijker wordt vernietigd dan opgebouwd. Geert Mak citeert hem in zijn Raiffeisenlezing (2004): 'Als mensen niet kunnen voldoen aan de eisen van anderen voelen ze schaamte, worden ze woedend. Als hun waarde permanent wordt ontkend, worden ze woedend. Maar als ze worden gewaardeerd in hun verantwoordelijkheid en hun vakmanschap groeit hun trots. Daar ligt, voor Fukuyama, dan ook het begin van herstel.'

Ik mis de schaamte, woede en ook de trots bij de accountantselite. Worden zij niet geraakt door de aanhoudende negatieve publiciteit? Ik wél en ik voel als accountant wel degelijk (plaatsvervangende) schaamte. Woede. Ben allang niet meer trots op mijn titel. Zou die zelfs aan de wilgen willen hangen. Maar ik doe het niet omdat ik het de accountants elite daarmee makkelijker zou maken. Door hen dan voor de rechters - alwaar wij elkaar regelmatig treffen - te kunnen laten betogen dat hetgeen ik inbreng van een niet-accountant (en in hun ogen derhalve ondeskundige) afkomstig is. Ik doe het nog niet, omdat ik dan niet langer een stem heb in de ledenvergadering van mijn beroepsorganisatie.

Voor de titel van deze bijdrage ben ik schatplichtig aan Ewald Engelen, voor wiens boek Schaduwelite ik dan ook ongegeneerd reclame maak. Hij stelt dat het probleem van na de crisis niet een gebrek aan technische oplossingen is, maar de afwezigheid van politieke wil. De wil tot hervorming en herstel vereist volgens Engelen 'woede, ophef, catharsis'.

In de filosofie (Aristoteles) staat catharsis voor fysieke, emotionele, religieuze en mentale reiniging. In de religie staat het voor het zuiveren van het lichaam en de ziel in de zin van berouw en boete. Aan het einde van Sophocles' Oedipus Rex steekt het hoofdpersonage zijn ogen uit om zich van zijn zonden te bevrijden. Zoals de accountantselite zich na lezing van het AFM-rapport de 'ogen uit de kop' dient te schamen.

Tegelijk met het AFM-rapport verscheen het rapport van de werkgroep 'Toekomst accountantsberoep'. Een rapport - door de gelijktijdige publicatie van de AFM - met een rouwrand. Geschreven door relatieve jongelingen binnen de accountantssector. Gelukkig erkennen zij dat het in de sector niet gaat om incidenten, maar 'dat de aaneenschakeling daarvan duidt op een structureel probleem'.

Met Engelen concludeer ik dat de schaduwelite waarvan de accountantselite deel uitmaakt het heeft verziekt. Dat repareer je niet alleen met vele voorstellen, zoals die van de werkgroep, op papier. Wel door afscheid te nemen van die elite.

Deze bijdrage is ook verschenen in het Financieele Dagblad van 26 september 2014.