Opinie 11 december 2015

Accountantscontrole in het sociaal domein vereist omdenken

In mijn blog van afgelopen zomer signaleerde ik de 'cliffhanger' van de rechtmatigheid in het gedecentraliseerde zorgstelsel in Nederland anno 2015. Gemeenten hebben onder hoge tijdsdruk, al dan niet met hulp van gespecialiseerde consultants, contracten met aanbieders afgesloten voor de levering van zorg in het kader van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Jeugdwet en de Participatiewet.

In deze contracten is een grote verscheidenheid aan regels vastgelegd voor declaratie, verantwoording en accountantscontrole. Deze verscheidenheid is zo groot dat sprake is van een wirwar aan administratieve bepalingen, die zorgaanbieders en gemeenten voor grote problemen stellen bij het aantonen van de getrouwheid en de rechtmatigheid van de jaarverantwoording over 2015.

Was het voor de zomer nog relatief rustig rondom dit onderwerp, dit najaar begonnen verschillende partijen zich te roeren. Accountants in de zorg zien de bui al hangen, een blog van een audit partner op Linkedin kopt "Controle zorgcontracten met gemeenten is een onmogelijke opgave." Berekeningen maken duidelijk dat wanneer iedere zorgaanbieder per gemeente een aparte accountantsverklaring moet opleveren, dit niet alleen een enorme kostenpost vormt, maar ook dat er onvoldoende accountants beschikbaar zijn om deze klus te klaren. En al zou het lukken om dit monnikenwerk te verrichten, dan zal dit door de wirwar aan administratieve bepalingen vaak tot een accountantsverklaring met beperking of oordeelonthouding leiden.

Ook in gemeenteland wordt het steeds onrustiger, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) trok afgelopen najaar aan de bel met de mededeling ‘Goedkeurende accountantsverklaring bij jaarrekening 2015 niet vanzelfsprekend’. Was de aandacht bij gemeenten tot nu toe gericht op de transitie en de continuïteit van de zorg, nu begint het back office-probleem merkbaar te worden.
De partijen in de zorg, aanbieders en gemeenten, maar bijvoorbeeld ook de Sociale Verzekeringsbank (SVB) zijn binnen het sociaal domein met elkaar verbonden in een keten: onvolkomenheden bij de ene partij werken door naar de ander; verklaringen met beperking bij de ketenpartijen brengen ook de goedkeurende accountantsverklaring bij gemeenten in gevaar.

Het project iZA heeft in november na uitvoerige voorbereiding en afstemming met zorgaanbieders, de VNG, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de NBA een belangrijke bijdrage aan de oplossing geleverd met de lancering van het 'Algemeen accountantsprotocol financiële productieverantwoording Wmo en Jeugdwet 2015.'

Dit landelijk controleprotocol vormt een alternatief voor de verschillende door gemeenten lokaal opgestelde accountantscontroleprotocollen en helpt om de 'zorgproductie' (jargon voor geleverde zorg) in het sociaal domein op eenduidige uniforme wijze landelijk te verantwoorden en door een accountant te laten voorzien van één controleverklaring per zorgaanbieder. Toepassing van dit landelijk accountantsprotocol resulteert in een drastische vermindering van het aantal benodigde accountantsverklaringen in het sociaal domein.

Echter, het gebruik van dit landelijk accountantsprotocol kan niet worden opgelegd aan gemeenten, sommige gemeenten zullen daardoor hun eigen protocol blijven hanteren of passen het landelijk protocol naar eigen inzicht aan, waardoor lokale varianten ontstaan en het landelijk effect verloren gaat.
En ook al zou de gemeente besluiten om met het landelijk protocol de lokaal onderliggende contractuele bepalingen voor de controle te laten vervallen, dan nog houdt de gemeente mogelijk behoefte aan een aanvullende toetsing van de rechtmatigheid op lokaal niveau vanwege het ontbreken van een controleverklaring op de productie per gemeente.

De vraag is echter of deze toetsing van de rechtmatigheid van bestedingen in het sociaal domein altijd bij een externe accountant moet worden neergelegd. In de situatie van een volwassen administratieve organisatie bij de verschillende partijen in de keten zou de kennis over toekenning van zorg en de levering hiervan ook bij de opdrachtgevende gemeente bekend moeten zijn. Wanneer gemeenten en zorgaanbieders zich op lokaal niveau gezamenlijk zouden buigen over de verantwoording van de geleverde zorg in 2015, kan de afrekening een stuk eenvoudiger verlopen dan wanneer er volgens bureaucratische regels een afrekening met accountantsverklaring wordt opgesteld. Verschillende partijen bespreken nu de mogelijkheden en onmogelijkheden van een dergelijk scenario.

Welk scenario redt de cliffhanger van de rechtmatigheid in het sociaal domein? De voorzitter van de transitiecommissie beschrijft in zijn blog ‘Omdenken’ de transformatie binnen het sociaal domein als een wereldreis, waarin we op weg zijn naar een wereld waarin mensen uit een wijkteam onderzoeken wat iemand nodig heeft.
We komen vanuit de oude wereld waarin het recht op zorg via wetten en regels werd bepaald en gaan nu 'van formulieren met kleine lettertjes naar keukentafelgesprekken'. Gaan de formele vereisten aan accountantscontrole mee op deze wereldreis?

Omdenken van alle partijen is nodig om de accountantscontrole in het sociaal domein te beperken tot het hoogst noodzakelijke, alleen dan blijft de accountantsverklaring na de transformatie van toegevoegde waarde.