Opinie 09 februari 2015

Opdracht voor Joris Luyendijk

De afgelopen Jaren schreef journalist Joris Luyendijk voor The Guardian en NRC Handelsblad over zijn belevenissen en observaties in de Londense City, het zakencentrum in de Engelse hoofdstad.

Ik las (en lees) zijn stukken altijd met veel plezier. Binnenkort - 17 februari 2015 - komt Luyendijks boek 'Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers' over dezelfde thematiek uit. Ik kijk daar naar uit. Met name Luyendijks schrijfstijl spreekt mij aan: als antropoloog wandelt hij als een leek door de zakenwereld. Om zich te verwonderen en te verbazen.

Wel als een 'verstandige leek', nieuwsgierig en niet onnozel. Niet gericht op vaktechnische verhandelingen van bankiers, advocaten en accountants. Niet gericht op de regeltjes die de zakenwereld nu eenmaal omgeven.

Het gaat Luyendijk om de 'narratives', de verhalen van mensen en de verhalen achter de mensen. Hij toont vooral belangstelling voor het gedrag en de cultuur binnen organisaties. De wijze waarop mensen worden getriggerd en waardoor zij worden geprikkeld. Veelal valt het antwoord in vier letters te geven: geld. Niet meer en niet minder.

De kracht van Luyendijk is dat hij van 'buiten' naar 'binnen' kijkt. Als observator met een professioneel-kritische instelling.

De werkgroep Toekomst accountantsberoep rept in de vorig jaar verschenen rapportage over de cultuur en het gedrag binnen de accountancy. Die was niet goed en is nog niet goed genoeg. De werkgroep stelt dan ook dat cultuur en gedrag de belangrijkste uitgangspunten vormen voor de 53 maatregelen in hun rapportage.

De werkgroep bestond uit 'insiders': zij keken binnen hun eigen wereldje. Zij deden hun best en kwamen met zinnige en soms ook met minder zinnige voorstellen tot het nemen van maatregelen. Lang niet alle gericht op cultuur en gedrag, maar juist ook op vaktechniek en (nog meer) regeltjes. Af en toe iets teveel beredeneerd van binnenuit, vanuit onze eigen context.

Waar ik naar toe wil? Een onderzoeksopdracht van de NBA, het op te richten Onderzoeksinstituut en/of het Accountancylab. Een opdracht voor Joris Luyendijk. Om rond te lopen in ons wereldje. Om niet alleen te spreken - juist niet - met de usual suspects. Zeker niet alleen met het Accounting Establishment, dat is getraind in het geven van sociaal-wenselijke antwoorden.

Collega en vriend Bob Hoogenboom wees op deze site vorig jaar al ook op dezelfde thematiek, toen hij het volgende schreef:

'Ik maak een onderscheid tussen marketingverhalen, vaktechniekverhalen en hoe-het-werkelijk-gaat verhalen. Deze laatste verhalen - en inzichten - gaan over hoe het echt gaat in de boardroom, hoe het echt gaat in controleteams, hoe het echt gaat in maatschappen, hoe het echt gaat in de manier waarop vennoten omgaan met medewerkers, hoe het echt gaat met professionele kritiek in een controleopdracht van een jonge - gedreven medewerker die trots is op zijn vak en daar inhoud aan wil geven.

Hoe het echt gaat. We hebben het dan over de wijze waarop we binnen de accountancy met elkaar omgaan. We hebben het dan over ongeschreven regels over omgangsvormen met medewerkers, toezichthouders en principalen. Aan het einde van de dag bepaalt niet een formeel kader of je die dag het goede hebt gedaan en dat goede ook goed hebt gedaan, maar of je er zelf achter kunt staan. De accountancycultuur is belangrijk omdat het de sleutels in zich draagt voor zowel behoud van het bestaande als voor vernieuwing.'

De oproep van Hoogenboom leverde welgeteld één reactie op. Indien we cultuur en gedrag echt willen veranderen dan moet echter de vislucht rond ons beroep weg en moeten we het ook over dit soort thematiek durven te hebben. Er is meer voor nodig dan de implementatie van 53 maatregelen of een PKI-cursusje.

Luyendijk kan ons helpen. Hoogenboom ook. Ik hoop daarom dat de NBA en het Accounting Establishment daar een fors budget voor vrij maken. Kwestie van 'put your money where your mouth is'. Toch?