Opinie 26 september 2018

Fraudediscussie accountants is ongenuanceerd

De discussie over de rol van accountants bij fraude schittert door ongenuanceerdheid. Verklaarbaar, want hij wordt vooral gevoerd door RA's die geen ervaring hebben met het ontwerpen en uitvoeren van controleprogramma's van complexe ondernemingen. En dat is een vak apart. Forensische accountants: bemoei je er niet mee!

De discussie gaat mank, omdat het begrip fraude ongenuanceerd als containerbegrip wordt gehanteerd. Waarschijnlijk de meest voorkomende vorm van fraude is die waarbij de leiding bewust een te mooi (of soms een te negatief) beeld van resultaat en vermogen presenteert. Accountants worden zonder meer geacht dit te ontdekken. Zeker ook als het opgeroepen beeld ten onrechte een positieve verwachting wekt ten aanzien van de continuïteit van de onderneming.

Veel voorkomend is de divisiefraude: door de leiding van divisies wordt een te mooi beeld gegeven van hun resultaten. Ook voor deze fraude bestaat geen excuus voor accountants bij niet ontdekken. Zij moeten beoordelen of de controle van de holding effectief is opgezet en werkt; bij een onvoldoende moeten zij zelf tot controle overgaan.

Als derde categorie: fraude door individuele medewerkers. Het toe-eigenen van geld en goederen van de onderneming. Deze meestal kleinere fraudes zijn moeilijk door accountantscontrole tegen redelijke kosten te ontdekken. Verhoging van de huidige controle-inspanning zou onredelijk zijn voor 98 procent van de cliënten waar geen fraude plaatsvindt. Het missen van een of enkele signalen is de accountant echter aan te rekenen. Bij corruptiezaken zijn die signalen niet zelden aanwezig.

Een vierde categorie is in opkomst door toenemende regeldruk: het door medewerkers van de organisatie bewust niet naleven van wet- en regelgeving. Dit al of niet met medeweten van - of zelfs aansturing door - de hoogste leiding. Voorbeelden: de dieselfraudes door autofabrikanten, paardenvlees mixen met rundvlees. Met betrekking tot deze fraudes mag je geen verwachtingen hebben van accountantscontrole. Deze categorie wordt echter maatschappelijk gezien steeds belangrijker. Accountants zouden zich wellicht op deze fraudecategorie moeten bezinnen. Hier spelen soms ook andere toezichthouders een rol, zoals de Voedsel- en Warenautoriteit of de Autoriteit Consument en Markt.

Als accountants zich meer op deze categorie gaan richten komt het begrip 'rechtmatigheid van uitgaven en ontvangsten' aan de orde: een begrip dat tot nu toe slechts een (belangrijke) rol speelt bij de controle van verantwoordingen van overheden. En dan is er nog een omvangrijke 'restcategorie' van fraude, zoals voorwetenschap, overleg tussen aannemers bij inschrijvingen, de Liborfraude, etc., waar accountants geen rol spelen.

Controlerende accountants zullen zelden credits krijgen voor de fraudes die zij constateren: deze worden meestal zonder externe berichtgeving afgehandeld. Als een fraude langs andere weg ontdekt wordt is de accountant een usual suspect. Fraude zal altijd een 'spannende' zaak blijven, voor zowel de controlerende als de forensische accountant.