Opinie 11 februari 2019

Laat forensische afdeling brug slaan naar jaarrekeningcontrole

De inzet van forensische expertise binnen de jaarrekeningcontrole lijkt steeds meer een 'heilige graal' te zijn, waarmee signalen van fraude bij de accountantscontrole kunnen worden opgelost. De inzet van de in fraude gespecialiseerde accountant zou standaard onderdeel moeten uitmaken van de controle.

Ook de Vereniging van Effectenbezitters geeft in een recente oproep aan dat "gespecialiseerde hulp de norm" moet worden bij de controle van de jaarrekening. Daarmee bedoelt de VEB de forensisch accountant. De inzet van de forensisch accountant bij de controle is ook één van de onderwerpen van gesprek in de Werkgroep Fraude van de NBA. Als controlerend accountant én als forensisch specialist gaat mijn hart sneller kloppen van alle aandacht voor mijn vak.

Bij KPMG zijn we een aantal jaren geleden gestart met het inzetten van forensische specialisten in de accountantscontrole. Wij noemen dat Forensic in the Audit (FITA). Naast een verplichte inzet van dit specialisme, op basis van vooraf geformuleerde criteria, gaan onze controleteams zelf actief met vragen naar onze forensische specialisten. Binnen onze dienstverlening wordt FITA als een aparte tak van sport gezien, waarbij kennisontwikkeling en -uitwisseling plaatsvindt tussen het domein van het forensisch onderzoek en de accountantscontrole. Heel concreet zijn onze forensische specialisten inmiddels betrokken geweest bij zo'n 2.500 controle-opdrachten. Deze specialisten ondersteunen de controleteams bij het herkennen van de mogelijke risico's van fraude. En als er daadwerkelijke aanwijzingen van fraude zijn, kunnen zij betrokken worden bij de verdere uitvoering van de controlewerkzaamheden.

De belangrijkste winst hiervan is dat de forensisch specialist op een andere manier naar de controle kijkt en gemakkelijker verbanden legt met corruptie, mededinging en witwassen. Deze inzichten leiden ertoe dat uiteindelijk ook een heel ander gesprek ontstaat met directies en raden van commissarissen over de frauderisico's die een onderneming loopt. Door de betrokkenheid van de in fraude gespecialiseerde accountant bij het proces behoort de vraag of "er nog een gevalletje waterschade is geweest" in het algemeen tot het verleden.

Onze ervaringen door de jaren hebben laten zien dat de controlerend accountant in eerste instantie wat sceptisch was bij de inzet van forensisch specialisten. Maar naarmate duidelijk wordt welke kennis en ervaring zij hebben van fraude neemt deze gereserveerdheid snel af. Overigens is niet elke forensische accountant een forensisch specialist. De forensisch accountant is van nature de ‘rechercheur’ die vaak tot de bodem wil gaan om een fraude te vinden. De forensisch specialist heeft in het algemeen meer kennis van controlevraagstukken en zal in het kader van de controle eerder onderbouwd aangeven dat "de controlewerkzaamheden voldoende zijn".

De accountant is echter verplicht om mogelijke fraude te benaderen vanuit een risico-optiek. Het volstaat hem niet om alleen op zoek te gaan naar een aanwijzing van een specifieke fraude. In de controle-aanpak worden frauderisico’s nu specifieker benoemd, risico's die vaak buiten het domein van de gedefinieerde frauderisico's uit de controlestandaard liggen.

Om tegemoet te kunnen komen aan de roep om meer forensische kennis bij de controle is het noodzakelijk dat de opleiding van accountants op korte termijn meer ingaat op de toepassing van forensische kennis en methoden binnen de accountantscontrole. Hiervoor is het essentieel dat de forensische afdelingen van de grote kantoren de brug slaan naar het domein van de jaarrekeningcontrole. Daar ligt ook een belangrijke opdracht voor de NBA: relevante kennis en kunde ontsluiten voor die accountantskantoren die geen eigen forensische afdeling hebben.